Mehdiler Hareketi -Sudan- Nedir, Tarihi, Hakkında Bilgi

Mehdîler. Sudan’da Muhammed Ahmed el-Mehdî’nin başlattığı, İslâmî ıslahı amaçlayan dini-sîyasî hareket.

Başlangıcından itibaren devrimci bir siyasî tavır takınan bu hareket aslında Su­dan’daki Mısır-Türk iktidarı aleyhine ter­tiplenen bir ayaklanma idi (1881-1898). Bazı araştırmacılar, bunun Mısır veya Mı­sır’daki iktidar aleyhine değil Vâdinnîl de­nilen Mısır ve Sudan’a müdahale eden ya­bancı güçlere karşı bir hareket olduğunu ileri sürmekte, Mısır ve Sudan’daki vatan sever insanların birbirleriyle dostluklarını ve Muhammed Abduh ile hocası Cemâ-leddîn-i Efgânî’nin bu hareketi destekle­mesini buna delil göstermektedirler. Ha­reketin, Mısır ve Sudan’ı İngiliz hâkimi­yetinden kurtaracak tek yol olduğuna ina­nan Muhammed Abduh ile Cemâleddîn-i Efgânî, el-Urvetü’l-vüşka’da İngilizler’in Mısır’ı ele geçirdikten sonra Sudan’ı da işgal edecekleri endişe­sini taşıdıklarını açıklıyorlardı.

Kavalalı Mehmed Ali Paşa, 1821 yılın­da Sudan’daki birçok kabile ve cemaatin özgürlüğüne son vererek Mısır’ın güne­yinde modern bir siyasî otorite kurmuş­tu. Sudan’ın muhafazakâr toplumu, bu yeni otoriteye ve Mehmed Ali Paşa’nın giriştiği büyük değişim sürecine karşı bir ayaklanma hareketi başlattı. Çünkü Su­dan’a gönderilen Mısırlı memurlar bece­riksiz ve güvenilmez insanlardı. Ayrıca Su­dan’da asırlardan beri devam eden tari­katlara bağlı idare sistemini ve fakihle-rin yürüttüğü dinî tedrisatı bir çırpıda de­ğiştirerek yerine yeni bir sistem oturt­mak kolay değildi. Bu sebeple dinî lider­ler büyük bir rekabet içine girdiler: Mu­hammed Mehdî de yeni sistemden ya­rarlanarak çocuklarını Ezher’de okutan ve birtakım resmî görevler alan devletin desteklediği bazı eski fakih ailelerine mensup âlimleri “kötü âlimler” diye nite­lendirdi.

Hidiv İsmail’in, Mehmed Ali Paşa’nın son döneminde görülen ve ondan sonraki iktidar tarafından sürdürülen hoşgörü­nün aksine kendi katı otoritesini ortaya koyan müstebit tutumu Sudan vatandaş­larıyla Mısır hükümeti arasındaki ger­ginliği tırmandırdı. Hidivin devlet işlerini yürütmek ve planlarını uygulamak için Batılı hiristiyanları yüksek mevkilerde gö­revlendirmesi Sudanlılar’da hayal kırıklı­ğına yol açtı. Üst düzeydeki memurlardan biri de hidivin planladığı modern idare sistemini gerçekleştirmekten ve köle ti­caretini durdurmaktan sorumlu İngiliz subayı Charles George Gordon’du (Gordon Paşa). 1877-1879 yıllan arasında Sudan genel valiliği yapan Gordon Paşa kayda değer bir başarı elde edemedi ve 1879’da Osmanlı hükümeti tarafından Hidiv İsmail azledilirken onun da işine son verildi. Bunun üzerine yeni tayin edilen görevlilerin zaafından faydalanan isyan­cılar Sudan’ın tamamına yayıldı, bu uy­gun ortam Muhammed Mehdî’nin bir si­yasî güç olarak ortaya çıkması sonucunu doğurdu.