Sosyoloji

Medya Sosyolojisi: Yeni Teknolojilerle Aracılanmış İletişim

Yeni Teknolojilerle Aracılanmış İletişim

“Yeni teknoloji” “günümüzdeki araçlar”
anlamında kullanılır.

Bilgisayar bir teknolojik araçtır. E-posta,
sohbet, Facebook gibi sosyal ağ ve blog gibi şeyler teknolojik araç değildir;
bunlar teknolojik araçların sağladığı ilişki ve iletişim kurma ve yürütme
biçimleri veya türleridir.

Yeni teknoloji, eski veya geleneksel
teknolojik yapıdan bağımsız varolamaz. Her yeni teknoloji, bir önceki teknik
seviyenin üstüne koyulan bir tuğla gibi düşünülmelidir.

Yeni teknolojik araçların topluma ve
insanlara faydalı etkileri çoğu kez abartılmış bir şekilde sunulur.

Faydaları bir yana; yeni teknolojilerin
kullanımı, belli bir ekonomik maliyettir. İnternet, kişilerarası iletişimi
nicel olarak azalttı. WEB ortamı herkese istediğini verebilir ve bu sayede
insanlar etkileşimden uzaklaşır, yalnızlaşır.

Zamanı artık bireyler planlayamaz geldi
(internet ve benzeri iletişim olanaklarına rağmen hiçbir işe zamanı olmayan
bireyleri düşün).

İnternet ortamındaki iletişimin dili
gündelik dili körelterek insanların ifade imkânlarını sınırlamaktadır.

İletişim olanaklarının artmasını şeffaflaşma
olarak sunmaya çalışan özel teşebbüsler (Facebook, Google vb.) içinde oldukları
çevrelerin çıkarlarına göre enformasyon akışı yapabilmektedir.

Yeni iletişim teknolojileri kullanıcılar
için güç unsuru değildir. Gücün kaynağı maddi üretim ve dağıtım olanaklarına
sahip olma veya bu olanakları kullanma koşullarına sahip olmadır.

Yeni teknolojiler ve iletişim olanakları
demokratikleşmeye katkı sağlamaz. Gerek üretim aşamaları gerekse toplumsal
süreçler demokratik prensiplerle işlemez. Demokratik olmayan koşullarda doğan
bir ürün demokrasiye katkı yapamaz. Demokrasi veya kölelik herhangi bir aracın
ürünü değildir.

Yeni teknolojiler insanlara seslerini
duyurma imkânı tanımaktadır denebilir. İnsanlar her zaman ve her koşulda
seslerini duyurabilirler zaten. Dikkat edilmesi gereken nokta, siyasal
kararların halkın çıkarına değil güç ilişkilerine göre verildiğidir.

İNTERNETİN
GELİŞMESİ

Hemen her iletişim aracının gelişmesinde
olduğu gibi internetin geliştirilmesinin en önde gelen nedeni ekonomik, siyasal
ve kültürel pazarları kontrol etmek gereksinimidir.

İnternet dünya çapında birbirine bağlı
bilgisayar şebekeleridir. İnternet iletişimi bilgisayarların bağlandığı şebekeler
ağından geçerek kurulan ilişkiyi anlatır.

Dijitalin gelişme tarihinde önemli başlangıcı
1642’de Blaise Pascal ilk mekaniksel hesap makinesini yaparak açtı.

Charles Babbage (1833) bilgisayarın kaşifi
olarak sunulur.

Mekaniksel gelişmeye 1868’de Christopher
Sholes ilk daktiloyu kattı.

1880’lerde Herman Hollerith 1890 nüfus sayımında
kullanılan “punch card” sistemini kullandı.

1911’de IBM olacak firma kuruldu.

Turing makinesi 1936’da dijital teknoloji
prensibini kullandı.

1939’da John V. Atasnoff and Clifford Berry
ilk digital, binary makineyi yaptı. 1946’da John von Neumann günümüzde bilinen
bilgisayarın parçalarını anlatan yazısını yazdı.

1951’de UNIVAC ilk ticari bilgisayar olarak
çıktı. İki sene sonra IBM Model 650’yi çıkarttı.

1958’de, “anakart” olarak gelişecek
bilgisayar devre kartı Jack Kirby (Texas Instruments) tarafından yapıldı.

Mini kompütürler 1960’larda çıkmaya başladı

1990’larda PC’lerde multimedya, ses ve
video geliştirildi.

İnternet 1969’da Amerikan Savunma Bakanlığı’nda
savaş iletişiminde gelişmeyi sağlama amacıyla Advanced Research Projects Agency
Network (ARPANET) adıyla başladı. Sonradan Savunma adı eklenerek DARPANET oldu.

DARPA bugünkü, UNIX ve TCP/IP’nin (IP=internet
protokol; TCP= transmisyon kontrol protokolu) Berkeley biçimi dahil, İnternetin
oluşması ve gelişmesinde çoğu fonu ve desteği sağlamıştır.

1990’larda kullanıcılara gevezelik
(sohbet), tartışma, program değiş tokuşu, eposta olanakları veren BBS’ler yaygınlaştı

1991’de AOL ve birkaç yıl sonra YAHOO,
1995’te LYCOS ve ALTAVISTA arama motorları çıktı.

Türkiye’ye internet, Geniş Alan Şebekesi
(WAN, Wide Area Network) olarak Türk Üniversiteleri ve Araştırma Kurumları Ağı
(TUVAKA) adı altında kuruldu.

İlk uluslararası şebeke bağı Ege
Üniversitesi tarafından Fransa ve Türkiye arasında 9600 bps hızında kurulan
“EARN” isimli ağdı.

İnternete ilk bağ, 1993’ün Nisan ayında
NSFnet’den (Washington, USA) kiralanan 64 kbps hat (Saniyede 64 kilobayt hız)
ile ODTÜ tarafından kuruldu.

İnternet iletişimi bilgisayarların bağlandığı
şebekeler ağından geçerek kurulan ilişkiyi anlatır. Diğer bir deyişle,
internet, “kullanıcıları birbirine bağlayan şebekeler şebekesidir.”

“WWW”, “World Wide Web” (WEB): Dünya Çapında
Ağ anlamına gelen bir internet uygulamasıdır. 1990’larda çıkan ve gelişen bu
yapı, (a) İnternet ağ sistemiyle ağ kurmayı ve (b) “hypertext” denen küresel
yazışma sistemini birleştirdi.

İnternette gezinirken farklı mekanlara
girilir ve internetin sağladığı bu mekanlara cyberspace denir.

Cybernetics: Biyolojik, mekaniksel ve elektronik
sistemlerde iletişim ve kontrol süreçlerinin kuramsal incelenmesidir. Fakat
oldukça farklı kullanım şekilleri vardır.

Ürün
Biçimlendirme

Teknolojik araçlar bilinçli olarak belli
amaçlar doğrultusunda biçimlendirilir.
Benzer
araçlar arasında ve parça kullanımında geçişsizlik yaratılır (böylece daha çok
ödemek zorunda kalırız). Teknolojik gelişmeler bu geçişsizliği geride bırakmaya
yöneliktir.

İnternette “içerik” emtiadır ve entelektüel
mülkiyet haklarını (copy right) beraberinde getirir. Google, Facebook ve
Twitter özel mülkiyettir.

Türkiye’de iki ayrı amaçlı internet yönetim
sistemi vardır: Birincisi akademik bağı kurma amaçlı Ulusal Akademik Ağ Bilgi
Merkezidir (ULAKBİM). İkincisi ise ticari amaçlı TURNET’tir. 1996’da kurulan
TURNET ile devlet internetin gelişmesi üzerinde, özellikle internet hizmeti
vermeyi kısıtlayarak, tekelci kontrol kurmaktadır.

Bilgi güçtür, iletişim teknolojileri
ilerledikçe bilgi paylaşımı hız kazanacak ve de bu bilgiyi güç/koz olarak
yüceltecek gibi önermeler duyarız ancak bilgi, güç olabilmesi için sermaye
sahipleri tarafından satın alınmalı veya kiralanmalıdır. Tek başına bilgi
hiçbir anlam ifade etmez. Üretim araçları sermaye sahiplerinin elinde olduğu
sürece bilgi toplumunun üretimi yine onlara hizmet edecektir.

Bilgi sermayesine sahip olabilirsin, ama bu
bilgiyi kullanarak fiziksel ve entelektüel olarak kendini yeniden-üretemediğinde
(yani, seni bir kapitalist veya devlet kiralayıp senin bilgini kullanmadıkça),
bu bilgi kapitali sadece potansiyel bir değere sahiptir.

Kullanım
Biçimleri

a. Kitlelerin büyük çoğunluğunun kullanımı
boş vakit geçirme ve eğlenme amaçlıdır (zamanı boş geçirme).

b. Eğitim amaçlı kullanım.

c. Akademik ve profesyonel kullanım (bilgi
işlem sektörü ve araştırmacıları işaret eder).

d. İnternetle alışveriş için kullanım.

e. Kişiler arası iletişim için kullanım

f. Kitleler arası iletişim için kullanım
(sosyal medya, forumlar vs.).

g. Kötü amaçla kullanım (bilgisayar dilini
bilenler tarafından üretilip yayılan virüsler, hacklemeler vs.).

Örgütlü
Kullanım

İnternet gazeteciliği örgütlü kullanımın
basit bir örneğidir.

Gerçek dünyadaki kurumsal yapılar ve
pratikler çalışmalarını internet ortamına entegre ederek sürdürmektedirler.

İnternetin
Demokratik Katılma Sağlaması

İlk önce, katılmanın bir şeyi meşrulaştırmak
için kullanılan bir taktik olup olmadığını tespit etmek gerekir.
Bu tür “katmalar” önceden alınmış kararları “sizi bu şekilde
katarak” meşrulaştırma mekanizmalarıdır ve sinsice bir şekilde demokrasi imajı
verir.

Aronowitz’in “Radical Democracy” (1994),
Giddens’in “Dialogic Democracy” (1994) ve internetin getirdiği söylenen diğer
demokrasiler internetin ve yeni teknolojilerin promosyonunu yapan “şırıngalanmış
heyecandan” öte gitmemişlerdir.

İnternet, ulusal ve uluslararası çapta var olan
ve sürdürülen egemenliklerin ve mücadelelerin sürdürüldüğü yeni bir alandır.

İnternet örgütlü yaşamın ek bir parçasıdır
ve bu yaşam koşulları tarafından belirlenmiştir; ne internetin kendisi ne de
interneti kullanan bireyler genel yaşamı belirleyecek güce ve konuma sahiptir.

Bilgi
toplumu
demek, en azından, kararlarını
ve uygulamalarını bilgiye dayanarak yapan ve bu bilgiyi de internet kullanımıyla
elde eden toplum demektir.
Alışveriş ötesinde
internette “bilgi toplumu” sağlayacak bilgi varsa, asla bedava değildir, çünkü
değerli bilgi ya satılmaz ya da satılırsa, oldukça pahalıdır.

İlk imparatorluklardan günümüze kadar
toplumlar örgütlü yapılar içinde kendilerini üretmişlerdir.
İnternet ağı veya internet ağ toplumu sadece bu toplumsal ağların
bir parçasıdır. Bir toplumun, internet ağ toplumu olması için insanların yaşamlarını
internet kullanarak üretmeleri gerekir.
İnternetteki
“ağ toplumları” da süregelen toplumsal ağların teknolojiyle uzatılmış biçimidir.

İnternetin insana ve topluma getirdikleri ile
ilgili söylenen şahane sözlerin büyük çoğunluğu gerçeği yansıtmayan biliş ve
davranış yönetimi ifadeleridir. En doğru görünenleri bile “olabiliri” “oluyor”
gibi gösteren mistikleştirmelerdir.

Sosyal
Medya

Öncelikle, sosyal medya, digital ortamlarla
sınırlı bir kavram değildir. Sosyal olmayan veya sosyalin dışında bir iletişim
aracı düşünülemez. Böyle sunulmasının nedeni, iletişimin internetle sınırlı
hale gelmesi sonucunda sosyalleşmenin ne olduğunu unutacak olan insanlara bu
kavramın (sosyal) içeriğini boşaltma imkânı vermektir.

İnternet, inanç sömürüsü, vekâleten ilişki
veya görsel ilişki, sosyal ilişkiden uzak boş vakit geçirme (vekâleten oyun ve
eğlence) gibi etkinlikler başta olmak üzere, yoğun ideolojik ve endüstriyel
pazarlama aracıdır. Siber uzay, insanlık tarihinde en yoğun kontrolün olduğu, fakat
sonsuz özgürlüğün var olduğu sanıldığı bir alandır.

Medya Sosyolojisi
Prof. Dr. İrfan Erdoğan
Anadolu Üniversitesi Yayın no: 2832
Eskişehir, Ocak 2013