Mardin Mimarisi, Tarihi Eserleri -Türbeleri, Zaviyeleri- Hakkında Bilgi

Genellikle çok fonksiyonlu Mardin yapılarında zaviye-tekke olarak kullanılanlar çoğunluğu oluşturur. XV. yüzyılın kolonizasyon hareketlerinde önemli oldukları anlaşılan Mardin zaviye­leri Akkoyunlu yapılandır; bunlardan sağ­lam olarak günümüze ulaşan en önemli parça Hamza-i Kebîr Zâviyesi’nin türbesidir. Akkoyunlu Karayülük Osman’ın oğlu Hamza Bey’e( 1435-1444) malediien yapı kitabesinden anlaşıldığı kadarıyla 842’de (1438-39) yaptırılmıştır. Ortada dilimli kubbeyle örtülü türbe dört yönde beşik tonozlarla haçvari şekilde düzenlenmiş­tir. Bu plan özelliğiyle Anadolu’da tek ör­nek olan türbenin kapısında sekizgen mo­zaik çinili pano yer alır. Cihangir Bey Zavi­yesi dikdörtgen planlı olup ortada çapraz tonoz, iki yanda beşik tonozlarla örtülü­dür; yapı, doğuda içinde bir ocak nişi bu­lunan yıldız tonozlu kare bir giriş bölü­müne sahiptir. Banisinin Akkoyunlu Ci­hangir Bey (1444-1469) olduğu sanılır. Yine Akkoyunlular’ın Hamza-i Sagir Zavi­yesi kitâbeli, nişli ara eyvanı ve ek kısmıy­la belki de en büyük Mardin zaviyesi olup kesin planı hakkında bilgi yoktur. Abdülganî Efendi’ye göre 879 (1474-75) yılın­da inşa edilmiştir. XV-XVI. yüzyıllara tarihlenen Şeyh Kasım Halveti Türbe-Mescidi, güneyinde hazîresi ve batıda yazlık namazgahı olan küçük kare planlı çapraz tonozlu bir yapıdır. Altında basamaklarla inilen beşik tonozlu mumyalık kısmı bu­lunur. Şehrin dışında Mardin’in doğusun­da Savur yolu üzerindeki Şeyh Hâmid tür­beleri XIX. yüzyıl sonuna ait olmakla bir­likte tekke-zâviye olarak da kullanılmış­tır. Kare planlı ve kubbe ile örtülü dört türbe mekânıyla beşik tonoz örtülü mescid kısmının birleşmesinden meydana gelmiştir.