Mardin Mimari, Tarihi, Eserleri -Medreseleri- Hakkında Bilgi

Artuklu devrinde Mardin’­de önemli medreseler yapılmıştır. Anadolu’nun ilk açık avlulu, revaklı, iki katlı, iki eyvanlı medresesi olan Hatuniye (Sitti Radviyye / Radaviyye) Medresesi, Mardin Artuklu Hükümdarı II. Kutbüddin İlgazi’-nin saltanatı sırasında (1176-1184) annesi Sitti Radviyye (Radaviyye, Raziyye) tarafın­dan yaptırılmış, vakfiyesi de 602 (1206) yılında kıble cephesinde taş üzerine yazdırılmıştır. Ana eyvanın doğusunda bulu­nan tromplu kubbeyle örtülü mihraplı türbede iki sanduka bulunmaktadır [bk. Hatuniye Medresesi] Açık avlulu med­reseler grubuna giren diğer bir yapı Şehidiye Medresesi olup XIII. yüzyılın ilk ya­rısında inşa edilmiştir. Kuzey ve batı yö­nünde yer alan iki eyvanı ve batı yönün­deki revaklarla şekillenen avlunun güne­yinde cami ve türbe, doğusunda iki katlı medrese odaları yer almaktadır. Mardin’in ilk medreseleri olarak kabul edilen Emînüddin Medresesi ile Necmeddin Külliyesi’nin doğu kanadı da avlu esasına dayan­maktadır. Emînüddîn Medresesi’nde or­tak bir avlunun kuzeyinde basit, üç bö­lümlü, küçük ölçüde bir mekânla karşıla­şıldığı halde Necmeddin Külliyesi’nde ey­vanlı bir avlu dikkati çeker. XIII. yüzyılın ilk çeyreğinde yapılmış olabileceği düşünü­len Mârufiye [Hacı Mâruf Bey el-Artukî] Medresesi çok geniş boyutlara ulaşan ve tek avlu düzenini aşan bir uygulamaya sahiptir. Kalıntılarından eyvanlı, açık av­lulu medrese olduğu anlaşılan yapıda en önemli yer kuzey bölümüdür ve ortada kubbe, üç yanda tonozlu eyvanlı bir plan­da düzenlenmiştir. Burada, kuzey eyvan­dan başlayıp kubbeli kısmın altından ge­çerek açık avluya kadar çıkan taş mozaik döşeli bir selsebil bulunur. Tek avlu etra­fında sıralı mekânlar düzenini aşan plan şeması en açık şekliyle Sultan îsâ (Zinciriye) ve Sultan Kasım (Kâsımiye) medresele­rinde görülmektedir. Sultan îsâ Medresesi, taçkapisındaki kitabesinden anlaşıl­dığı kadarıyla Artuklular’dan Şemseddin Davud’un [el-Muzaffer] oğlu Sultan Mecdüddin îsâ tarafından yaptırılmış olup 2 Muharrem 787 (13 Şubat 1385) tarihinde tamamlanmıştır. Geniş bir alanı kaplamakta olan yapı iki kat üzerinde avlu, ca­mi, türbe ve çeşitli ek mekânlardan olu­şur. Yapı. doğu ve batı uçlarındaki dilimli kubbeler ve doğu tarafına rastlayan yük­sek taçkapısıyla dikkat çeker. İnşasına Ar­tuklu devri sonlarında (XIV. yüzyıl sonu) başlanan Sultan Kasım Medresesi’nin Akkoyunlular tarafından XV. yüzyılın ikinci yarısında tamamlandığı kabul edilir. Mar­din yapılarının en büyüklerinden olan medrese tek bir avlu etrafında düzenlen­miş iki katlı mekânlarla batıda yer alan bir mescide sahiptir. Sultan îsâ Medresesi ile bazı farklılıklar dışında plan, süsleme ve işçilik yönünden yakın benzerlik göste­rir. Cephede en önemli bölümlerden olan taçkapı Sultan îsâ Medresesi’nin kapısını tekrarlar. Akkoyunlular’ın XV. yüzyıl sonu ile XVI. yüzyıl başına tarihlenen Şah Sul­tan Hatun Medresesi avlu etrafında iki katlı olarak yapılmışken kısmen günümü­ze gelebilmiştir. Güneyde yer alan cami ise tamamen yenilenmiştir. Mardin’de Hatuniye Medresesi’nin kıbleye bakan cephesi bugün mevcut olmayan XII. yüzyıl başın­dan Hüsâmiye Medresesi, aynı yüzyılın sonlarından Muzafferiye Medresesi, kıs­men kalıntıları bulunan XIII-XIV. yüzyıl­lardan Şeyh Aban (Lıbben – Melik Mansûr) Medresesi ile Altunboğa, Savurkapı medreselerinin mimarileri hakkında bil­gi yoktur.