MANDA SÎSTEMÎ

 

Birinci Dünya
Savaşı’ndan sonra, kimi yoksul ve bağımsızlığına kavuşamamış ül­keleri,
Milletler Cemiyeti adına yönetmek için bazı büyük devletlere (mandater) veri­len
vekillik. Manda, bir çeşit rejimdi, Mil­letler Cemiyeti’nin kontrolü altında
uygula­nan yeni bir sömürgecilik rejimi. Savaş sonrasında, yenilen devletlerin
egemen ol­dukları topraklar, müttefiklerin eline geçti. Müttefikler de bu ülke
topraklarını, kendi sömürgeleri haline getirmek için manda sis­teminden
yararlandılar.

Mandater devletler,
denetimleri altında tuttukları bölgelerin yönetiminden Millet­ler Cem i yeli’ne
karşı sorumluydular. An­cak bu sorumluluğun bir kamuflajdan ibaret olduğu da
bir gerçekti.

1919-1920’li yıllarda
imzalanan banş antlaşmalarıyla, mağlup olan devletlerin toprakları parçalandı
ve manda idareleri ko­nusunda anlaşmalara varıldı. Manda siste­mi içine alınan
bölgeler, gelişme düzeyleri­ne göre, A, B ve C grubu mandaları olarak Uç gruba
ayrıldı. A grubu mandaları, Os­manlı Devleti’nİn yönetiminde bulunan Arap
bölgeleriydi. Bu bölgelerin manda

idaresine verilmesi,
San Remo Konferan-sı’nda karara bağlandı. Manda idareleri ge­çici olacak ve
yerli halka, kendilerini so­nunda tam bağımsızlığa götürecek eğitim
verilecekti. Bu bölgelerden Filistin, Ürdün ve Irak, ingiliz mandasına
bırakıldı. İngilte­re’nin Filistin mandasına, Yahudilerin Fi­listin’de bir
vatana sahip olmalarında bir dö­nüm noktası teşkil eden Balfour Deklaras­yonu
eklenerek Siyonistlerin istekleri de ye­rine getirildi. Suriye ve Lübnan
Fransız mandasına verilirken, Musul petrollerinde­ki payı da onaylandı. B grubu
mandaları, Baü ve Doğu Afrika’daki Alman sömürge­lerinden oluşuyordu. Sömürge
olarak yöne­tilen bu bölgelere uzun sürecek olan bir har zırlık döneminden
sonra bağımsızlığın ve­rileceği düşünülüyordu. Togo ile Kamerun Fransız-İngiliz
mandasına, Tanganyika İn­giliz mandasına, Ruanda ve Urindi Belçika mandasına
bırakıldı. C gruba mandaterini ise, Alman Güney Baü Afrikası ve Büyük
Okyanus’taki Alman sömürgeleriydi. Bu mandalarda herhangi bir bağımsızlık
g*-ramisi olmadan mandater devletlerin yöne* timi hüküm sürecekti.

Güney-Baü Alman
Afrika’sı, Güney Af­rika B iri iği’n in yönetimine bırakıldı. Yeni Gine’nin
Almanya’ya ait olan kısmı ile Sa-lomon’lardaki Alman adaları da Avustralya
mandalarına bırakıldı.

Manda sistemi,
mandater devletlerce us­talıkla uygulanmıştı. Bölgeler mandalar grubuna
ayrılırken, yerli halkların özellik­leri, ekonomik düzeyleri, tarihi
gelişimleri, dini ve ırki bağlan titizlikle göz önünde bu­lundurulmuş, bunun
için kimi bölgelere kı­sa, kimi bölgelere de uzun bir zaman sonra bağımsızlık
verileceği vadedilmişti. Bazı bölgelerin bağımsızlıkları konusundan ise, hiç
söz edilmemişti. Bu mandalardan pek

çoğu, özellikle A
grubunda yer alan manda­lar herne kadar 2. Dünya Savaşı öncesinde ve sonrasında
bağımsızlıklarına kavuşmuş olsalar bile, göründüğü kadarıyla bu ülke­ler,
ekonomik, siyasi ve askeri bakımlar­dan, dolaylı da olsa bu mandater devletlere
karşı bağımlılıklarını hala sürdürmektedir­ler.

(SBA)