Tarihi Eserler

Mama Hatun Külliyesi -Erzincan, Tercan- Kümbeti, Kervansarayı, Hakkında Bilgi

Mama Hatun Külliyesi. Erzincan’ın Tercan ilçesinde XII. yüzyılın sonları ile XIII. yüzyılın başlarında inşa edilen külliye.

Kümbet, kervansaray, hamam ve ca­miden oluşan külliye, Erzurum ve çevre­sinde hüküm süren Saltuklu Beyliği’nin başına 587’de (1191) geçen II. İzzeddin Saltuk’un kızı Mama Hatun tarafından Erzurum-Erzincan kervan yolu üzerinde Tercan’da (eski adı Mamahatun) yaptırıl­mıştır. Dilimli bir gövde ve külaha sahip Mama Hatun Kümbeti, onu kuşatan yu­varlak çevre duvarı ile birlikte Anadolu’da başka örneğine rastlanmayan bir plan şe­ması ve mimari özelliğe sahiptir. Küm­betin üzerindeki kitabeden anlaşıldığına göre mimarı Ahlatlı Ebü’n-Nemâ b. Mufaddal’dır. Bu âbidevî mezar yapısı birbi­rinden farklı iki kısımdan, kümbetten ve çevre duvarından meydana gelmiştir. Ba­tı tarafında, taçkapının bulunduğu yak­laşık 13,50 m. çapındaki çevre duvarının iç yönünde on üç sivri kemerli niş yer alır. Girişin solunda içinde çeşme bulunan ilk nişin içi mukarnaslı üç dilimli sivri kemere sahiptir ve kemerin her iki yanında üzüm salkımlarından oluşan bir süsleme vardır. Diğer nişlerin altı tanesinde yer alan san­dukaların da Mama Hatun’un yakınlarına ait olduğu sanılmaktadır. İç duvarların sade düzenine karşılık asıl süsleme batı­ya açılan taçkapıda toplanmıştır. Yapılan restorasyon sonucunda bozulan kısımlar işlemesiz taşlarla örülmüş ve süslemeli bölümlerden pek az bir kısmı günümüze ulaşabilmiştir. Bu kompozisyondan anla­şıldığına göre taçkapı nişinin yer aldığı dikdörtgen bölümü iki yandan iki ince uzun sivri kemerli niş sınırlandırır. Bu ke­merlerin iç ve dış yüze bakan kenarlarını sekizgenlerin birbirini kesmesiyle oluşan dörtlü düğüm motifleri süslemektedir. Bundan sonraki süslemesiz ilk bordürü izleyen ikinci bordürde, kırık hatlı dik­dörtgenlerin kesişmesiyle oluşan düzen­de orta bölümlerde birer yatık altıgen dü­ğümlenmiştir. Sivri kemerli kapının köşe-liklerindeki boş alanlara birer gülbezek yerleştirilmiştir. Kûfî yazıyla İhlâs sûresi­nin yer aldığı sivri kemer ikişer sütuna oturur. Sütunlardan birer tanesi, altı kö­şeli yıldız motiflerine ve altıgen şekillerden oluşan geometrik süslemeye sahip­tir. Bu sütunların mukarnaslı başlıkları­nın hemen üzerinde ve kemerin iki tara­fında birer daire içine yerleştirilmiş beş kollu yıldızlarda Allah, Muhammed, Ebû Bekir, Ömer, Osman ve Ali isimleri yazılı­dır. Bu düzenlemenin üstünde yer alan ve birbirine düğümlenen yuvarlak hatlı bak­lavalardan oluşan bir friz taçkapı nişinin içini dolaşmaktadır. Frizin üzerinde kapı­nın mukarnas kavsarası bütünüyle rûmî, palmet motifleri ve geometrik bezeme­lerle doldurulmuştur. Mukarnaslı kavsaranın alt kısmında çiçekli kûfî karakte­rinde diğer bir kitabe yer almaktadır. Bu kitabe hizasında taçkapının iki yan nişi üzerinde ve yine bitkisel bir zemine yer­leştirilmiş olan kitabelerde kümbetin mi­marının ismi geçmektedir.