Makalatü’l İslamiyyin Yazarı, Konusu, İçerik, Hakkında Bilgi

Makâlâtü’l-İslâmiyyîn. Ebü’l-Hasan el-Eş’arî’nin  (ö. 324/935-36) itikadı İslâm mezheplerine dair

Tam adı Makâlâtü’l-İslâmiyyîn ve’İhtilâfü’l-musallîn’dir. bazı kaynaklarda “İslârniyyîn” yerine “müslimîn” kelimesi yer almaktadır. Kitabın Eş’ari’ye ait olduğu hususunda ittifak bu­lunmakla birlikte müellifin Mu’tezilî dö­neminde mi, Mu’tezile’den ayrıldıktan sonraki devrede mi kaleme alındığı konu­sunda farklı görüşler ileri sürülmüştür. Eserde Eş’arî’nin Mu’tezile’nin karşıtı ola­rak “ehl-i hakk”a ait bazı görüşleri tas-vipkâr bir üslûpla ifade etmesi, bunun yanında takipçileri tarafından ehl-i hak­kın Eş’arîler için kullanılması, ayrıca Mu’-tezile kelâmcılanna muhalefetini hisset­tirmesi ve hocası Ebû Ali el-Cübbâî ile olan bir tartışmasından söz etmesi kita­bın Mu’tezile’den dönüş yapıldıktan sonra yazıldığı yolundaki kanaati desteklemek­tedir. Daha da önemlisi Eş’arî, Makâlât’ın birinci bölümünün sonlarında ashâb-ı ha­dîs ve Ehl-i sünnet’in temel görüşlerini sıraladıktan sonra “Onlara nisbet ettiğimiz bütün görüşleri kendi­mize de nisbet eder ve benimseriz” de­mek suretiyle kitabın telif devresini açık­lığa kavuşturmuştur.

Makâlâtü’l-İslâmiyyin’i iki bölüm ha­linde incelemek mümkündür. Kitabın ya­nsını oluşturan birinci bölümde Hz. Peygamber’in vefatını müteakip hilâfet ko­nusunda ortaya çıkan anlaşmazlıklara, Sıffîn Savaşı’na ve Hâricîler’in zuhuruna kısaca temas edilir. Ardından “genel ko­nular [el-kelâm fı’l-celîl] denebilecek olan kısım gelir. Eş’arî burada müslümanların ayrıldığı mezhepleri on grup halinde şöy­lece sıralar: Şîa, Haricîler, Mürcie, Mu’-tezile, Cehmiyye, Dırâriyye, Hüseyniyye, Bekriyye. büyük kitleyi oluşturan ashâbü’l-hadîs ve Küllâbiyye. Daha sonra her mez­hep ele alınarak kendi içinde gruplara, gruplar da -varsa- tâli kollara bölünür. Meselâ Şîa Gâliyye, Râfıza [Keysâniyye, İsnâaşeriyye vb] ve Zeydiyye’ye ayrılmış, bu üç grup tâli fırkalar, bu fırkalar da zaman zaman daha küçük zümreler halinde tasnif edilmiştir. Müellifin sayı vererek yap­tığı tasnife göre Şîa kırk beş, Haricîler on dokuz, Mürcie on iki kola ayrılmıştır. Bu arada Eş’arî, büyük çoğunluğu akaidle ilgili olmak üzere çeşitli konularda ileri sürülen görüşleri zikrederken başka tâli kolların isimlerini de belirtir.