Mahzar Nedir, Ne Demek, Anlamı, Hakkında Bilgi

Mahzar. Resmî makamlara şikâyet, talep, teşekkür vb. hususlar için sunulançok imzalı arzuhal.

Sözlükte “hazır bulunulan yer, huzur” anlamına gelen mahzar (mahdar) kelime­si, fıkıh literatüründe “taraflar ve şahit­lerinin hâkim huzurunda dava ile ilgili olarak sundukları bilgi ve delillerin, ikrar, yemin veya inkârın kaydedildiği belge ve defter” mânasında kullanılmıştır. Hâki­min verdiği hükmün yazıldığı belgeye ve­ya deftere ise sicil denilir. Bazan bu iki kelime birbirinin yerine kullanıldığı gibi zaman ve bölgelere göre az çok farklı an­lamlar kazandığı da görülmektedir. Mahzarın Osmanlı muhitinde bu fıkhî anlamı yanında bü­rokraside kazandığı farklı mâna da böy­ledir.

Osmanlı bürokrasisinde resmî makam­lara çok imzalı müracaatın bilinen ilk ör­nekleri XVI. yüzyıl ortalarında görülür. Çe­şitli imzalarla Kanunî Sultan Süleyman’a sunulan ve eski Şeyhülharem Pîrî Ağa’-nın vazifesine iadesini talep eden rulo haündeki belge muhtemelen mahzarın ilk örneğini oluşturur. Ka­dı Mehmed Efendi’nin suistimallerinden şikâyet eden ve III. Murad zamanına ait olduğu sanılan bir başka mahzar da ilk ör­neklerden sayılır. Topkapı Sarayı Müzesi Arşivi’nde. XVI. yüzyıl sonlan ve XVII. yüzyıl başlarına ait olduğu bazı karinelerden anlaşılan birkaç mahzar bulunmaktadır. XVII. yüzyılın ikin­ci yarısından itibaren mahzar türü belgelerin sayısı giderek artmış ve XVIII-XIX. yüzyıllarda resmî makamlara toplu baş­vuru geleneğinin göstergesi olarak iyice yerleşmiştir. Bu dönemlere ait, Topkapı Sarayı Müzesi Arşivi’nde ve Başbakanlık Osmanlı Arşivi’nin çeşitli tasniflerinde birçok mahzara rastlanır. İmparatorlu­ğun Anadolu, Rumeli ve Arap kesiminde­ki halk tarafından verilen mahzarların şe­kil ve üslûp bakımından birbirine benzer­lik göstermesi ilgi çekicidir. Bu benzerlik­te, yaygın biçimde kullanılan el kitapla­rının ve Osmanlı mülâzemet sisteminin önemli rolü vardır.

TDV İslâm Ansiklopedisi