Edebi Şahsiyetler

Mahtumkulu Firaki Kimdir, Kısaca Hayatı, Eserleri, Hakkında Bilgi

MAHTUM KULU (1733 –  ? 1797)

Türkmen Divan şairi. Çağatayca’nın etkisinden kurtulup Türkmence yazan şairlerin öncüsüdür.

Türkmenistan’da Etrek Nehri boyunca Gerkez köyünde doğdu, aynı yerde öldüğü sanılmaktadır. Ölüm tarihi kesin olarak bilinmiyor. Mezarı İran’da Horasan bölgesindeki Ak Tokkay köy ündedir. Azadî mahlası ile şiirler yazan Türkmen şairlerinden Dövlet Memet’in oğludur. Göklen boyunun Gerkez koluna bağlıdır. Yaşamının büyük bölümünü doğduğu yerde geçirdi. Önce babasından, sonra Niyaz Salih Hoca adlı birinden öğrenim gördü. Bir yandan da aile mesleği olan gümüşçülük ve saraçlığı öğrendi. Türkmenistan’ın Lebab ilinin Kızıl Ayak köyündeki İdris Baba Medresesi’nde okuduktan sonra Buhara Kökildaş Medresesi’ne devam etti. Burada bir yıl kalıp Şir Gazi Han Medresesi’ne gitti. Kısa sürede bilgisi, çalışkanlığı ile dikkati üstüne çekti. Daha ilk yılında kalfa (asistan) durumuna geçti. Medresede Türkmen-ler için özel bir bölüm açılmasını sağladı. Üç yıl sonra köyüne döndü. Köy medresesinde ders verdi, ayrıca gümüşçülük yaptı.

Mahtum Kulu, çok erken yaşta Pırağı (Firakî) mahlası ile şiir yazmaya başladı. Ancak kendisi bütün şiirlerini derlemediğinden, şiirlerinin kesin sayısı bilinmiyor. Şiirlerini daha çok dörtlükler halinde yazdı. Türkmence’nin bütün zenginliklerini değerlendirebilmek için atasözleri, masallar ve folklor öğelerinden yararlandı. Ayrıca konuşma dilinden, edebi yönden aksaklık yaratmadan geniş biçimde yararlanması, şiirlerinin daha da kolay yayılmasını sağladı. 18. yy’da Türkmen yazılı edebiyatı en gelişmiş biçimini almış, en verimli çağını yaşamıştır. Daha önce Çağatayca’nın etkisinden kurtulamayan Türkmen şairleri bu dönemde Türkmence yazmaya başlamışlardır. Mahtum Kulu bu şairlerin öncüsüdür.

•    YAPITLAR (başlıca): Mahdum Kulu Divanı ve Yedi Asırlık Türkçe bir Manzume, (ö.s.), Şeyh Muhsin-i Fani (yay.), 1924; Mahdum Kulu’nın Kemil Divanı, (ö.s.), M.D. Gazi (yay.), 1963.

Türk ve Dünya Ünlüleri Ansiklopedisi