Türk Edebiyatı

Maddiyyun Mezhebinin İzmihla­li – İsmail Fenni Kitabı, Konusu, Hakkında Bilgi

Maddiyyûn Mezhebinin İzmihla­li. İsmail Fennî Ertuğrul’un (ö. 1946) materyalizmi eleştirmek amacıyla yazdığı eser.

Alman tabip ve filozofu Ludwig Büchner’in Kraft und Stoff adlı kitabına (Darmstadt 1855) reddiye olarak kaleme alınmıştır. Batı dünyasında “materyaliz­min İncil’i” olarak anılan eser on beş dile çevrilmiş ve yirmiden fazla baskısı yapıl­mıştır. Bahâ Tevfik ve Ahmed Nebîl tara­fından Madde ve Kuvvet adıyla Türk­çe’ye tercüme edilen kitap Türk aydınları üzerinde etkili olmuş, gençlerin dinî inançlarını sarsacağından kaygı du­yulmuştur. Eserde in­sana ait bütün olguların materyalist tarz­da açıklanabileceği, var oluşun madde ve kuvvetten ibaret bulunduğu, madde, kuvvet ve hareketin ebedîolduğu, düşün­me gibi zihinsel etkinliklerin, zihin ve ruh gibi fizik ötesi sayılan varlıkların organiz­manın fonksiyonlarından başka bir şey ol­madığı ileri sürülmüştür. Bu yaklaşımın mantıkî sonucu olarak Tanrı, yaratılış, din ve hür irade gibi kavramlar kökten reddedilmektedir. Büchner’in inkarcılığı, “Şahsî, fevkalâde muktedir, tabiatın hâlıkı, müdîri ve muhafızı olmak üzere bir Al­lah’ın vücudu fikri büyük bir hatadan başka bir şey değildir” ifadesinde yer al­dığı gibi kesin ve radikaldir. Materyalist akımın Yeni Kantçı tarihçisi Lange eserin özgün olma­dığı kanısında olup Büchner’in İngiltere ve Fransa’da bir filozof gibi algılanmasını eserin halk için kaleme alınmış, açık ve anlaşılır bir metin oluşuna bağlamakta­dır. Alman felsefe çevreleri de Büchner’i özellikle kalem tartışmaları yapmaktan hoşlanan popüler bir yazar olarak gör­müşlerdir.

İsmail Fenni’yi Madde ve Kuvvet’e reddiye yazmaya sevkeden âmil, gençli­ğinde bazı arkadaşlarının Büchner’in ki­tabını okuyarak dinî inançları konusunda kuşkuya düştüklerini görmüş olmasıdır. Yedi bölümden oluşan eserin ilk iki bölümünde Tanrı ve ruh meselesi ince­lenmekte, Tann’nın kanıtlanması konu­sunda gâiyyet fikri ön plana çıkarılmak­tadır. Üçüncü bölümü vahdet-i vücûd doktrini hakkındaki değerlendirmeler oluşturmaktadır. Dördüncü bölümde mü­ellif, Batılı filozof ve bilim adamlarının fi­kirlerine dayanarak temel tezlerini des­teklemeyi sürdürmektedir. Madde ve Kuvvet’in doğrudan doğruya ele alındığı beşinci bölümde İsmail Fenni, kitabın 1884 tarihli Fransızca baskısından aktar­malarda bulunarak tenkitler yapmakta, son iki bölümde ise Ernst Haeckel ile August Comte’un fikirlerini eleştirmek­tedir.