Ma’bed el-Cüheni Kimdir, Hayatı, Görüşleri

Ma’bed b. Halid el-Cühenî. Kaderiyeciliğin kurucusu (?-H.80-M.699) .

Doğru ve güvenilir bir tabiîn idi. Fakat kaderi ilk kez ele alıp onun hakkında ileri geri konuşmakla kötü bir yol açmıştır. Basra’da bulunmuş Hasan el-Basri’ nin meclislerine devam etmiştir. Bir ara Medine’ye gitmiş kadere dair görüşlerini halka anlatarak bazı anlaşmazlıklara sebebiyyet vermiştir.

Ma’bed b. Halid el-Cühenî, günahları kaderle açıklamaya çalışan birini duyunca, ona şu cevabı vermiştir: “Kader yoktur. İşler o anda oluverir.” Yani, meydana gelen bu işler, Allah’ın bunlar hakkındaki bilgisi ve bunların olmasım sağlayan iradesi hep biklikte meydana gelirler. Cühenî, bu sözleriyle Allah’ın ezelî iradesini ve onun ezelî ve kadîm bilgisini yok sayma cihetine gitmiştir. Bu düşünceyi, insanın fiillerini, “sonsuz ilme sahip olan yaratıcının” kudretinin sınırları dışına çıkarabilmek için ortaya koymuştur.

Irak’ta özellikle Basra’da Cühenî’nin görüşleri bir hayli taraftar bulupta fitne ve fesada sebeb olunca Ma’bed el-Cühenî, Abdülmelik b. Mervan tarafından Irak valisi Yusuf b. Haccâc’a verilen emir üzerine H.80-M.699 yılında yakalanıp idam edildi. Görüşlerinden dolayı değil de siyasî hareketlerinden dolayı idam edildiği görüşü daha doğru ve daha yaygındır. Çünkü Emevîlere karşı düzenlenen Abdurrahman b. el-Eş’ar riyâsetindeki ihtilâlde o da vardı.