Leonardo da Vinci Kimdir, Hayatı, Çalışmaları
Leonardo di ser Piero da Vinci (Empoli yakınlarındaki Vinci’de 15 Nisan 1452’de doğdu, 2 Mayıs 1519’da Fransa’da Amboise yakınlarındaki Cloux’de öldü. ) Rönesans dönemi İtalyan mimarı, mühendisi, mucidi, matematikçisi, anatomisti, müzisyeni, heykeltıraşı ve ressamıdır. En ünlü eserleri Mona Lisa (1503-1507) ve Son Akşam Yemeği’dir (1495-1497). Rönesans sanatını doruğuna ulaştırmış, yalnız sanat yapısına değil, çeşitli alanlardaki araştırmaları ve buluşlarıyla da tanınan, gelmiş geçmiş en büyük sanatçılarından ve dehalarından biridir.
2. milenyumun adamı seçilmiştir.
Piero da Vinci adlı Floransalı bir noterle Caterina adlı köylü bir kadının evlilik dışı oğluydu. On beş yaşında heykelci Andrea del Verrocchio’nun yanına çırak olarak verildi. Lorenzo di Credi (ykş. 1456/60-1537), Botticelli ve Perugino gibi geleceğin ünlü ustalarının da yetişmekte oldukları bu atölyedeki çalışmalarının yanı sıra Pollaiuolo kardeşlerin yakınlardaki atölyesini de sık sık ziyaret ediyordu. 1472’de Floransa’daki Aziz Luka Ressamlar Birliği’ne üye kabul edildiyse de Verrocchio’nun atölyesinde dört yıl daha kaldı.
1473’ten başlayarak Floransa’da bağımsız bir usta olarak çeşitli çalışmalar yaptı. 1482’de Milano Dükü Lodovici Sforza tarafından, babası Francesco’nun at üstünde bir heykelini yapmak üzere Milano’ya çağrıldı. Bu heykel için hazırladığı kilden model sergilendiğinde çok beğenildi, ancak Fransa ile İtalya arasında çıkan savaş nedeniyle heykel bronza dökülemedi. Leonardo, Sforzalar’ın sarayında kaldığı on yedi yıl boyunca bir yandan anatomi, botanik, matematik, optik ve fizik gibi çeşitli konularda bilimsel çalışmalar yaparken, gündelik yaşamla ilgili çeşitli alanlarda da hizmet verdi.
1499’da Sforza yönetiminin sona ermesi üzerine Milano’dan ayrılmak zorunda kaldı. Bir ara uğradığı Venedik’te olası bir Türk saldırısına karşı savunma planları hazırladı. 1502’de on ay süreyle yanında askeri mühendis olarak çalıştığı dük Cesare Borgia ile birlikte Romagna, Umbria ve Toskana bölgelerini gezerek yaptığı harita ve kent planlan ile haritacılığın ük örneklerini verdi. Aynı yıllarda Osmanlı Padişahı II.Bayezid’e İstanbul Boğazı’na kurulacak bir köprü önerisi gönderdi. 1503’te Floransa’daki Vecchio Sarayı için bir fresk sipariş aldı. Bir yandan Anghiari Savaşı adlı bu fresk üstünde çalışırken öte yandan da her türlü bilimsel araştırmaya ek olarak Santa Maria Nuova Hastanesi’ndeki kadavralar üstünde sistematik anatomi incelemeleri yaptı.
1506’da Fransız Kralı Charles d’Amboise’dan aldığı çağrı üzerine Vecchio Sarayı’ndaki çalışmalarını yarım bırakarak ikinci kez Milano’ya gitti. Milano’da kalışı sırasında çeşitli alanlardaki çalışmalarını daha da derinleştirdi. 1513’te Giovanni de Medici’nin papa seçilmesi üzerine Roma’ya gitti. Ününün doruğunda olmasına karşın yakından tanıdığı papanın kardeşi Giuliano de Medici aracılığıyla almayı umduğu siparişler gerçekleşmeyince kuramsal çalışmalarını sürdürdü. 1517’de Fransız Kralı I.François’nın çağrılısı olarak gittiği Amboise’de büyük bir ilgi gördü.
Kendisine kralın şatolarından biri ayrıldığı gibi, “kralın başressamı, mimarı ve mekanikçisi” unvanı verildi.
Ellerinden birindeki titreme nedeniyle resim yapamadığı için çeşitli mimarlık tasarımları üstünde çalıştı, bilimsel araştırmalarını yürüttü. Burada öldü ve St.Florentin Kilisesi’ne gömüldü. Ancak mezarı sonradan, Fransız Devrimi sırasında yok edildi.
Leonardo’nun çeşitli ilgi alanlarına oranla resim Resimleri dalında ürettikleri oldukça sınırlıdır. Onun yaptığı on yedi tane yapıtın dördü yarım kalmıştır. Sayıları onu aşmayan öbür kompozisyonları da bugün ancak elde olan taslakları ya da başka ressamların yaptığı çeşitli kopyaları aracılığıyla bilinmektedir. Resimlerinin büyük bir bölümü daha çok 1473-1500 arasındaki dönemin ürünüdür. Öte yandan günümüze Leonardo’nun sayısız çizimi kalmıştır. Çizim onun için, yalnızca resim çalışması değil, çeşitli bilimsel araştırmaları nedeniyle de, yaşamının her evresinde sürekli başvurduğu bağımsız bir anlatım aracı olmuştur. Bu çizimlerinde gösterdiği özenli işçilik, gözlem gücü, resimlerinin de temel özelliğini oluşturur.
Verrocchio’nun yanında çalıştığı sırada, onun hazırladığı İsa’nın Vaftizi adlı tabloda yaptığı bölümler, Leonardo’nun daha yirmi yaşındayken nasıl teknik bir beceri ve ustalığa ulaştığını gösterir. Bu resimde bütünüyle Leonardo’nun elinden çıktığı kesin olarak bilinen melek figürü, zarifliği, yumuşak renk geçişleriyle hacimlendirilişi ve doğal kumaş kıvrımları ile öbür figürlerden hemen ayrılır. Tablodaki benzerlerine oranla daha anlatımcı bir boyut taşıyan bu melek, diz çökerek oluşturduğu diyagonal hareketiyle Leonardo’nun sonraki yapıtlarının temel figürlerinden biri haline gelecektir.
Melek figürünün özellikleri olan hareket ve anlatım, Aziz Hieronymus adlı yarım kalmış resimdeki biçim anlayışının da temelini oluşturur. Leonardo’ nun resim konusunda tuttuğu notlardan da anlaşıldığına göre azizin dramatik el kol hareketleri ve gerilmiş kas dokusuyla fiziksel görünüşü, betimlemenin ötesinde belli bir duygunun özünü ya da insanın içinde bulunduğu ruhsal durumu da anlatmayı amaçlar. Leonardo’nun özellikle bu kaygısı pek çok çiziminde de izlenir.
Bir başka bitmemiş yapıtı Müneccim Kralların Bağlılık Sunuşu için yaptığı çizimler, Leonardo’nun çalışma yöntemine ilişkin kesin bilgiler verir. Bunlar, figürlerin hareketlerini saptayan çeşitli taslaklar, manzarayı perspektif yapısı içinde irdeleyen bir çalışma ve tümünü bir arada konu alan kompozisyon desenlerinden oluşmaktadır. Resmin, desen kuruluşunun bütün bu hazırlık çalışmalarında varılan sonuçlan olduğu gibi yansıttığı görülür. Leonardo, merkezden çevreye doğru ritmik bir biçimde dağılan hareketleri de, ön ve arka planda yer alan figür gruplarını birleştiren üçgen kompozisyonu da ilk kez bu resimde kullanmıştır. Kompozisyonun iki alt köşesindeki diz çökmüş figürler, izleyicinin bakışının merkezdeki Meryem figüründe toplanmasını, sonra da arka planda yer alan kişilikleri vurgulanmamış figürlere doğru dağılmasını sağlamak gibi temel bir işlevi yerine getirirler.
Leonardo’nun, ilkini kendi başına, İkincisini ise yardımcısı Ambrogio de Predia (1455-ykş. 1522) ile birlikte yaptığı Kayalıklar Madonnası adlı resimleri, olgunluk döneminin başlangıcını belirler. Resmedilen olayın gerçekçilik düzeyinden soyutlanarak doğaüstü bir hava içinde sunulması bu yapıtları çarpıcı kılan bir özelliktir. Resmin buğulu atmosferi ve Leonardo’nun büyük bir ustalıkla kullandığı hava perspektifi bu etkiyi sağlayan başlıca niteliklerdir. Sahnenin ön planı ile figürlerin arkasındaki, derinlemesine uzanan alanları aydınlatan birbirinden farklı yoğunluktaki ışıklar, Leonardo’nun, araştırmaya dayanan bilgi ile sanatsal anlatımı ne kadar canlı bir biçimde bütünleştirdiğini gösterir.
Mona Lisa, Anghiari Savaşı ile aynı sıralarda yapılmıştır. Bu ünlü resmin geçmişi üstüne, döneminde alınmış tek bir not dışında bilgi yoktur. Adı geçen notta Leonardo’nun Francesco di Bartolommeo del Giocondo’nun karısının resmini yaptığından söz edilmektedir. Resmin öbür adı da bu kişiden gelir. Modelin donuk yüzündeki tek canlanma ya da tepki belirtisi olan ünlü gülümseyişi resimdeki “gizemli hava”nın da kaynağıdır. Öte yandan, dönemin sanatını ve Leonardo’nun ruhunu simgeleyen bu bütün zamanların en ünlü resmi, Raffaello’dan Corot’ya dek belli bir çizgideki ressamların portrelerinde işledikleri ideal kadın tipinin de ilk örneğidir.
Gene aslı kaybolduğu için kopyaları aracılığıyla bilinen Leda ve Kuğu Leonardo’nun mitolojik konulu tek resmidir. Bundan ötürü uzmanlar resmin gizli ya da simgesel bir anlam taşıdığı inancındadırlar. Öte yandan ayakta duran klasik kadın tipinin ilk örneği olan Leda figürü, Raffaello’dan Ingres’a dek çeşitli sanatçılar üstünde etkili olmuştur.
Leonardo’nun on dokuz tane de not defteri bulunmaktadır. Bunların küçük boyutlu olanlarını günlük notlar ve çabukluk gerektiren taslaklar, büyük boyutlularını ise bilimsel incelemeler için kullanmıştır. Uçma aygıtından kent planlamasına, insan vücudunun yapısından devri daim makinesine kadar fizik, anatomi, botanik, zooloji, kozmoloji, jeoloji, mühendislik ve mimarlık alanlarındaki çalışmalarını içeren bu defterler, onun ne kadar çok yönlü bir kişi olduğunu yansıtırlar. Matematik, edebiyat ve müzik de Leonardo’nun ilgilenmiş olduğu konular arasındadır.
Leonardo, Michelangelo ile birlikte Rönesans ve özellikle de Yüksek Rönesans’ın en büyük sanatçısıdır. Atölyesinden Boltraffio (1467-1516) ve Bernardino Luini (ykş. 1480/90-1532) gibi birçok sanatçı yetişmiştir. Başta çağdaşları Lorenzo di Credi ve Piero di Cosimo olmak üzere, çeşitli klasik sanatçılar ve eğilimler üstünde etkili olmuştur.
Not Defteri
Birçok projeleri, matematik hesapları, kendi el yazısı ile not defteri şeklinde mevcuttur. Bu defterde yapmış olduğu çalışmalar oldukça dikkat çekicidir. Mîmârî olarak çizdiği Milan Katedrali ile II. Bâyezid’ın isteği ile hazırladığı Boğaz Köprüsü plânı en önemlileridir. Ayrıca şehircilik plânlarında, kanalizasyon, yollar, merdivenler daha birçok teferruat resimlenmiştir. Askerî alanda yaptığı çalışmalar arasında seyyar köprüler, seyyar toplar, savaş gemileri, zırhlı arabalar, tanklar ve balistik eğik atış hesapları gelir. Bütün bunlar tatbik safhasına geçilmemiş teknik resimlerdi.
Leonardo’nun biyoloji, matematik, optik, jeoloji üzerine de çalışmalarına dair notlarında, teneffüs, hazm ve üreme organları ile kan dolaşımı, doğum hâdisesi, not defterinde yer almaktadır. Işığın ve sesin suya atılan taştan yayılan dalgalar şeklinde olduğunu yazmıştır. Yazıyı sağdan sola doğru yazarak kullanmıştır. Jeoloji ilminde, dünyâ yer kabuğunun, suların karaları ayırması ile meydana geldiğini, başa dökülen suyun saçları ayırmasına benzetmiştir
• YAPITLAR (başlıca): Meryem’e Müjde, 1472, Uffizi Galerisi, Floransa; Ginerva di Benci’nin Portresi, ykş. 1474, Ulusal Sanat Galerisi, Washington D.C.; Aziz Hieronymus, ykş. 1475, Vatikan Müzesi, Roma; Müneccim Kralların Bağlılık Sunuşu, 1481, Uffizi Galerisi, Floransa; Kayalıklar Madonnası, 1483-1486, Louvre, Paris; Cecilia Gallerani’nin Portresi (Erminli Kadın), 14831486, Ksartoryski Galerisi, Krakov; Müzisyen Portresi, 1485, Ambrosiana Kütüphanesi, Milano; Kayalıklar Madonnası, 1494, Ulusal Galeri, Londra; Son Akşam Yemeği, 1495-1497, Santa Maria delle Grazie Manastın, Milano; Anghiari Savaşı, 1503-1506; M ona Lisa, 1503-1507, Louvre, Paris; Meryem ve Çocuk Isa Azize Anna ile Birlikte, 1508-1510, Louvre, Paris; Leda ve Kuğu.
• KAYNAKLAR: G.Calvi, I maoscritti di Leonardo da Vinci, 1925; A.Chastel (der.), The Genius of Leonardo da Vinci, 1961; K.Clark, Leonardo da Vind, 1939; L.H.Hey-denreich, Leonardo da Vinci, 2 cilt, 1954; P.Huard (der.), Leonardo da Vinci, dessins scientifiques et techniques, 1962; C.Pedretti, A chronology of Leonardo da Vinci’s Architectural Studies After 1500, 1962; J.P.Richter, The Literary Works of Leonardo da Vinci, 2 cilt, 1939.
Türk ve Dünya Ünlüleri Ansiklopedisi