Leo Szilard Kimdir, Hayatı, Hakkında Bilgi

SZILARD, Leo (1898-1964)

Macar asıllı ABD’li fizikçi. Fermi ile birlikte ilk zincirleme çekirdek tepkimesini gerçekleştirmiş, atom bombasının yapımında etkili olmuştur.

11 Şubat 1898’de Budapeşte’de doğdu, 30 Mayıs 1964’te California Eyaleti’ndeki La Jolla’da öldü. I.Dünya Savaşı nedeniyle yarım kalan mühendislik öğrenimini 1920’den sonra Berlin Üniversitesi’nde sürdürdü ve 1922’de doktora derecesini alarak aynı üniversitede üç yıl Einstein ve von Laue’nin asistanlığım yaptı. 1925’te öğretim görevlisi olan, ancak Naziler’in iktidara gelmesi üzerine görevinden ve Almanya’dan ayrılan Szilard önce İngiltere’ye gidip, Oxford Üniversitesi’nde nükleer fizik araştırmaları yaptı; ardından, 1937’de ABD’ye giderek Chicago Üniversitesi’ne girdi. Ağustos 1939’da, Almanya’nın atom bombası yapma olasılığına karşı ABD’nin bir an önce bomba yapımına yönelmesini salık veren ünlü mektubu kaleme aldı ve Einstein’a imzalatarak başkan Roosevelt’e ulaştırdı. Böylece, kendi girişimiyle başlatılan Manhattan Projesi’nde plütonyum üretiminde görev alan Szilard, 1942’de Fermi ile birlikte, Chicago Üniversitesinde ilk nükleer reaktörü kurup çalıştırarak ilk denetimli zincirleme çekirdek tepkimesinin gerçekleşmesine katkıda bulundu. 1943’te ABD uyruğuna geçti; iki yıl sonra, atom bombasının yenik durumdaki Japonya’ya atılmasına şiddetle karşı çıkarak, bu yanlış kararı durdurabilmek için Einstein’ın yazdığı bir mektupla ve Manhattan Projesi’nde çalışan 67 bilim adamına imzalatmayı başardığı bir bildiriyle 1945 Temmuz’unda Truman’a başvurdu. Bu çabalarından sonuç alamayan ve bombanın atılmasını engelleyemeyen Szilard, savaşın bitiminden sonra ABD’de nükleer enerji alanındaki örgütlenmenin askeri değil, sivil yönetim altında olması için kamuoyunda yoğun bir savaşım verdi. Savaştan sonra nükleer fizikten tümüyle koparak, 1946’da Chicago Üniversitesi’nde biyofizik profesörü oldu. Hidrojen bombası yapımına da şiddetle karşı çıkarak nükleer silahların yasaklanması yolunda sürekli çaba gösteren, bu amaçla 1962’de Council for a Livable World’ü (Yaşanabilir Bir Dünya İçin Çalışma Konseyi) kuran Szilard, 1958’de Einstein Ödülü’nü, 1959’da da Barış İçin Atom Odülü’nü almıştır.

Szilard, 1929’da yayımladığı bir makalede, bilgi (enformasyon) kavramı ile termodinamiğin entropi kavramı arasındaki ilişkiyi ortaya koyarak bilişim (enformasyon) kuramının oluşmasında öncü rol oynamış, Einstein ile birlikte yaptıkları sıvı soğutucular için manyetik pompa ise nükleer reaktörlerde kullanılan sıvı metalle ısı aktarımı yöntemine temel olmuştur. Oxford’da İngiliz fizikçi T.A.Chalmers ile birlikte geliştirdikleri ve Szilard-Chalmers yöntemi olarak adlandırılan izotop ayırma yöntemi, “Szilard olayı” denilen ve nükleer tepkime sonucunda ortaya çıkan radyoaktif izotop atomunun, bağlı olduğu molekülle arasındaki kimyasal bağın kopması olayına dayanır. Biyofizik alanında, bakteri ve virüslerin üremesini denetim altında tutarak, bu mikroorganizmaların sayıca belirli bir düzeyde kalmasını sağlayan “kemos-tat” aygıtının bulucusu olan Szilard, bu aygıt yardımıyla değşinim (mütasyon) olgusunu ve çeşitli biyokimyasal mekanizmaları incelemiştir.

• YAPITLAR (başlıca): The Voice of the Dolphins and Other Stories, 1961, (“Yunusların Sesi ve Başka Öyküler”); Collected Works of Leo Szilard: Scientific Papers (ö.s.), B.T.Feld ve G.W. Szilard (der.), 1972, (“Leo Szilard’ın Toplu Yapıtları: Bilimsel Makaleler”).

Türk ve Dünya Ünlüleri Ansiklopedisi