KUTSAL

Kutsal sözcüğünün hem daha geniş hem de daha dar bir referansı olup sosyal bilimlerdeki kullanımı her ikisini birden kapsamaktadır. Fakat anlamlar değişse de, onlar bir tanım ile tatmin edici tarzda kapsanamazlar.

E.Durkheim’a göre tüm dini inançlar ya kutsal ya da profan olaylar şeklinde tasnif edilir. Kutsal olağanüstü, aşkın ve gündelik olayların oluş doğrultusunun dışında görülen ve o şekilde tecrübe edilen olayları içerir. Modern toplumlarda kültürün rasyonalizasyonundan meydana gelen kutsal gerçekliğin bir geri çekilmesi vuku bulmuştur.

P. Berger´ e göre kutsal, basa deneyim konularında bulunduğuna inanılan gizil ve korkutucu gücün bîr niteliğidir. Kutsal, doğaüstüyle ilişkilidir, ama onunla aynı şey değildir. Berger’e göre doğa-üstü, günlük hayatın gerçekliğine karşı sınırlı bir anlam dizisinin ülkesidir.. Kutsal, doğa-üstünün gerçekliği içinde varsa da, o, doğa-üstünün ortak sembolleştirmeleri aracılığıyla ulaşılabilir hale gelir. Bu semboller tanımıgereğigünlük hayatın dünyası üzerindeki sembolik bir evren ya da ´kubbe´ içinde kurumsallaştırılmıştır. Din böylece insanın dünyasını kurmasında daha ileri bir adımı temsil eder.

Sembolik evren, bir toplumdaki toplumsal bilgi stokunun bir parçasıdır. Onun önemi günlük hayatın gerçekliğini kararlı ve makul olarak sürdürmeye yardım et­me kapasitesinde yatar.

Geniş anlamıyla kutsal -dîn ya da başka bir şeyle- şiddete, işgale ya da kirletmeye karşı korunmuş olan şeydir. Terim dini bir mahiyettedir, ama onunla sınırlı değildir. Mukaddes (holy) sözcüğü de onun eşanlamlısı sayılmaz. H.P.Becker terimin bu geniş kullanımım şiddetle savunmakta­dır: “kutsal” “mukaddes”, “dini”, “ruhsal”, “ilahi”, “mübarek”, “kutsanmış”, “dindar”, “sofu”, “eklezyastik” “kiliseye ait”, “ruhbanı” ve benzeri sözcüklerin anlamlarıyla sınırlı değildir. Bu anlamda kutsal, saygı duyulan, hürmet edilen ve ebedi anlamını taşır. Buna göre, dini ve gayri dîni nesneler, muamelat, yerler, adetler ve fîkirler kutsal bir nitelik kazanır.

Bilim-2/kelam” 145″ 159″

Din bağlamında kutsalın anlamı hem da­ha dar, hem daha kesindir. Burada kutsal özgül olarak din tarafından şiddete, işga­le ve kirletmeye karşı korunan şeydir. Bu nedenle o, din tarafından ya da din adına takdir edilen, kutsal ve dokunulmuş olandır. Bu kullanımda kutsal profanın zıddıdır. Durkheim şunları söyler: “Kutsal olan şey, kesinlikle profanın dokunmama­sı gereken ve cezaya uğramadan dokunamayacağı şeydir.”

Bir anlamda kutsal, tıpkı hakikat, geçerlilik ya da varlık gibi tür ve özgül farklar nedeniyle evrensel olarak mantıksal bir tanımla sınırlanmak için son derece genel ve temel nitelikte bir şeydir. Kutsal bizzat gerçekliğin doğasında bulunur ve normal İnsanlık, kişinin fıtri olarak gerçeği gerçek olmayandan ayırd ettiği bir kutsal duygusuna sahip olarak doğar. Fakat mo­dern insan öyle bir duruma gelmiştir kî, bu doğal duygu bile neredeyse unutulmuş kutsalın bir “tanımfmn yapılması ihtiyacı baş göstermiştir. Şunu kaydetmek ilginç olacaktır ki, kutsal olanı akıl-dışı (irrasyonel)´na bağlama yolunda R.Otto´nunki gibi girişimler, içinde bulunduğumuz yüzyılda oldukça ilgi görmüştür. Bu olgu şunu göstermektedir: Zihni hakikatin ya da bil­ginin kutsalla olan ilişkisi, bilginin kutsal içeriğinden soyulmasının sonucu olarak kesinlikle görmezden gelinmiştir. Üstelik sekülerleşmiş bir dünyada kutsal, anlaşılmaz bir şey olarak görüldüğü profan dünyanın perspektifinden görülmeye başlanmıştır.. Fakat modern dünyada istisnaî olan durum, kutsalın içinde soluk alıp verdiği ve profanın kutsalın terimleriyle anlaşıldığı ve normal uygarlıklar İçerisinde daima canlı bir varlık olarak bulunagelmiş olan irfani (sapiential) perspektifin unutulmuşluğa terkedilmesidir.

Kutsalın anlamına yaklaşmanın belki de en kestirme yolu, onun ebedi olanla ilişkisini kurmak olacaktır. Hem ebedi hem de değişmez nitelikteki bu hakikat ve bu hakikatin oluş akımı ve zaman mentriksi içindeki tezahürü, kutsallık niteliğine sahip olmasıdır. Kutsal bir nesne ya da kutsal bir ses, zahiren o nesne ya da sesi içeren bu fiziksel gerçeklik içinde Ebedî ve Değişmez olanın damgasını taşıyan bir nesne ya da sestir, herhangi bir nesne ya da ses değil. İnsanın kutsala ilişkin duygusu Ebedi ve Değişmez olana duyduğu duygudan, onun gerçekte olduğu şeye olan nostaljisinden başka bir şey değildir: zira o kendi varlığının cevheri içinde ve hepsinden önce değişmez olanı bilmek ve ebedi olanı düşünmek üzere yaratılan aklı (intelligence) içinde kutsalı taşımaktadır.

Bu haliyle Kutsal Gelenek´in kaynağı olup geleneksel olan da kutsaldan ayrı tutulamaz. Kutsala ilişkin hiçbir duygusu olmayan bir kişi geleneksel perspektifi kavramayacağı gibi geleneksel insan da kutsala ilişkin duygudan hiçbir zaman kopmamıştır. Bununla birlikte kutsal, daha çok geleneğin damar ve atardamarlarım kuşatan bir kokuya benzer. Gelenek kutsalın mevcudiyetim kutsala ilişkin duygunun her yanında hissedildiği bir uygarlık yaratmak suretiyle bütün dünyaya genişletir. Geleneksel bir uygarlığın işlevi, içinde insanın nihilizm ve şüphecilik teröründen -ki burada varoluşun kutsal boyutunun yitirilmesi bilginin kutsal karakterinin yıkımıyla elele gider-salim olduğu kutsalın egemenliğindeki bir dünya yaratmaktan başka bir şey olmadığı söylenebilir.

Birinci olarak aşkın olan; ikinci olarak bir mutlak hakikat özelliğine sahip olan; üçüncü olarak da sıradan insan düşüncesinin, anlayış Ve kavrayış gücünden kaçan şey kutsaldır. Bir ağaç düşünelim: Bu ağacın yaprakları ağacın kökü hakkında doğrudan hiçbir bilgiye sahip olmadıkları için, kökün var olup olmadığını bilme konusunda ve eğer varsa biçiminin ne olduğu konusunda tartışmaya girsinler. Şger o zaman kökten gelen bir ses, kökün var olduğunu ve biçiminin de falan biçimde olduğunu onlara söyleyebilirse bu bildiri kutsaldır. Öyleyse kutsal merkezin çevre­de, hareketsizin harekette bulunması, var olmasıdır. Onun büyüklüğü özü itibariyle bir ifadedir, çünkü büyüklükte de merkez dışta tezahür eder; kalbin varlığı jestlerde belli olur. Kutsal, nisbiliklere bir mutlak niteliği katar; kutsal, ölümlü şeylere bir ezelilik övgüsü örer.

Mustafa ARMAĞAN – SBA