Kusay bin Kilab Kimdir, Hayatı, Hakkında Bilgi

Kusay (Zeyd) b. Kilâb b. Mürre b. Kâ’b b. Lüey b. Fihr (Kureyş) b. Gâlib (ö. 480 dolayları) Hz. Peygamber’in baba tarafından dördüncü dedesi.

Asıl adı Zeyd’dir. Küçük yaşta iken ba­bası Kilâb b. Mürre ölünce annesi Fâtıma bint Sa’d, Uzre kabilesinden olup hac için geldiği Mekke’de yerleşen Rebîa b. Ha­ram ile evlendi. Rebîa. bir müddet sonra hanımı Fâtıma ile oğlu Zeyd’i kabilesinin yaşadığı Tebük (veya Yermük) civarına gö­türdü. Kusayy’ın ana baba bir kardeşi Zühre ise Mekke’de kaldı. Zeyd gurbette büyüdüğü için “uzaklaşmak” anlamındaki “kasv” kökünden Kusay lakabıyla anılma­ya başlandı.

Kusay, annesinden nesebi ve kabilesi hakkında bilgi edindikten sonra Mekke’ye kabilesinin yanına döndü. Kısa zamanda Kureyş kabilesi arasında seçkin bir yer edindi. Mekke’ye gelen bir tüccar, miras­çısı olmadığı için Kusayy’a epeyce bir mal bırakınca maddî durumu da düzeldi. O sırada Mekke ve civarını elinde tutan Hu­zâa kabilesinin reisi Huleyl b. Hubşiyye’-nin kızı Hubbâ ile evlenen Kusayy’m Ab-dümenâf, Abdüddâr. Abdüluzzâ ve Abdükusay adında dört oğlu ile Hind isimli bir kızı oldu. Kabe hizmetlerini elinde bu­lunduran kayınpederi Huleyl yaşlılığında Kabe’nin anahtarlarını kızı Hubbâ’ya ver­di. Kusay kayınpederinden sidâne gö­revini kendisine vermesini İstedi. Huleyl de Kusayy’ın bu isteğinin yerine getiril­mesini vasiyet etti. Huleyl ölünce Kusay sidâne hizmetini tamamen sahiplenme­ye kalkıştı. Huzâa kabilesinin buna karşı çıkmasına rağmen Kusay, Kinâne ve Ku-dâa’nın yardımıyla Mekke’nin idaresini ve Kabe hizmetlerini üzerine aldı. Diğer bir rivayete göre ise Kusay. Kabe’nin anahtarlarını bir tulum şarap karşılığın­da Huzâa’nın reisi Ebû Gubşan’dan satın almış, Huzâa kabilesi buna razı olmayıp Kusay İle mücadeleye girişmiştir. Ebtah’-ta yapılan savaşta her iki taraftan birçok kişi ölmüş, sonunda Ya’mer b. Avf’ın ha­kemliğine başvurulmuş, Ya’mer de Ku­sayy’ın lehine karar vermiştir. Böylece Mekke’de hâkimiyet Kusayy’ın şahsında Kureyş kabilesine geçti. Kusay, Mekke dı­şında yaşayan Kureyş kabilesinin kollannı birleştirerek Mekke’ye yerleştirdi. Kureyş’İn Mekke ve civarındaki hâkimiyetini güçlendirdi. Bu sebeple kendisine “mücemmi'” (birleştirici) denilmiştir.

Kabe’yi tamir ederek hac menâsikini düzenleyen Kusay, Cürhümlüier’in yerin­den söküp gömdükleri Hacerülesved’i Ka­be’deki yerine koydu. 440yılında Kabe’­nin kuzeyine, tavafa başlanan yerin arka tarafına önemli meselelerin görüşülüp karara bağlandığı Dârünnedve denilen toplantı yerini yaptırdı. Kabe ve Mekke ile ilgili olan kiyâde, liva, hicâbe, nedve, sikâye ve rifâde hizmetlerinin tamamını elinde topladı. Mekke’ye gelen hacılara verdiği hizmetin karşılığı olarak Kureyş’-ten yıllık vergi aldı. Mekke’de çeşitli su ku­yuları açtırdı. Kabe’nin etrafına deriden yapılmış havuzlar koyarak hacıların su ih­tiyacını karşıladı. Hacla ilgili takvim işle­rini Kinâne kabilesine bırakıp diğer kabi­lelerin de Mekke’ye bağlılığını sağladı. Ha­nımının akrabası olmaları dolayısıyla bazı görevleri de Huzâalılar’a verdi.

Vefat etmeden önce Kabe’nin bakımını ve anahtarlarını muhafaza göreviyle si­kâye, rifâde ve liva görevlerini oğlu Abdüddâr’a bırakan Kusay yaklaşık 480’de ölmüş ve Hacûn’a defnedilmiştir. Kabri zamanla bir ziyaretgâh haline gelmiştir. Kureyş kabilesi onun ölümünden sonra da koyduğu prensiplere uymayı sürdür­müştür. Kusayy’ın Mekke’nin kurucusu olduğuna dair bir görüş varsa da Mekke’­nin Kusay’dan Önce de mevcut olduğu bi­linmektedir.

TDV İslâm Ansiklopedisi