Kültigin Kağan Kimdir, Hayatı, Dönemi, Hakkında Bilgi

KÜLTİĞİN (684-731)

Göktürk komutanı. Göktürk ordularına büyük başarılar kazandırmış, adına bir anıt dikilmiştir.

Kültiğin’in (Kül Tegin) doğum yeri bilinmiyor. 27  Şubat 731’de Maga Kurgan’da öldü. Göktürk Devleti’nin 681’deki yeniden kuruluşunu gerçekleştiren İlteriş Kağan’ın oğlu, Bilge Kağan’ın küçük kardeşidir. İlteriş Kağan 632’de ölünce kardeşi Kapa-ğan Göktürk kağanı oldu. Kültiğin, gençliğinde ağabeyi Bilge ile birlikte, Kapağan Kağan’ın, Asya’daki Türk boylarını Göktürk Devleti’ne bağlamak ve Çin’i baskı altında tutmak için düzenlediği seferlere katılmaya başladı. Bilge ve Kültiğin’in komuta ettiği ordular, 710’da, Göktürk yönetimine başkaldıran Kırgızlar’ı Songa Ormanı’nda yendi. Aynı yıl içerisinde, Tola Irmağı, yöresinde oturan Bayırkular, Türgi-Yargın Gölü Savaşı’nda bozguna uğratıldı. 711’de çıkan On-ok (Kara Türgiş) ayaklanması bastırılarak, On-ok Kağanı So-ko öldürüldü. Kimi kaynaklar, 711-712 arasında, Kültiğin komutasındaki bir ordunun Maveraünnehir’i savunurken Arap orduları tarafından yenilgiye uğratıldığını ileri sürerlerse de, bu kanıtlanamamıştır.

Kültiğin, 713’te, Göktürk başkenti Ötüken’e kadar sokulan Karluklar’la yapılan savaşta, amcası Kapağan Kağan ve ağabeyi Bilge ile birlikte ordunun yönetimini üstlendi. Kapağan Kağan, 716’da, Bayır-kular’ca öldürülünce, oğlu İnel (inal) Kağan (Bökü Kağan) kağan oldu. İnel, ülkede hüküm süren kargaşa ortamını sona erdiremediğinden, Kültiğin’in önderliğindeki bir darbeyle tahttan indirilerek öldürüldü. Kağanlığa Bilge getirildi. Kültiğin, sol şad (yönetici) olarak, bütün askeri yetkileri elinde topladı. 705’ten beri devlet yönetiminden uzak olan Tonyukuk, yeniden aygucı’lığa (devlet meclisi başkanlığına) getirildi.

Çin kaynaklarına göre, halk tarafından çok sevilen Bilge Kağan, savaş sanatında usta olan Kültiğin ve bilgili bir devlet adamı olan Tonyukuk tarafından yönetilen Göktürk Devleti yeniden eski canlılığına kavuşmaya başladı. 717’te Uygurlar’ın, 718’de Karluklar’ın ayaklanmaları bastırıldı. 718’de, Kidanlar, Tatabılar ve Basmılar’la anlaşarak Göktürk-ler’e karşı bir savaşa hazırlanan Çin üzerine bir sefer düzenlendi. Önemli bir Çin yığınak merkezi olan Beşbalık ele geçirildi. 720’de, Çin ordusu bozguna uğratılarak, Kan-çu, Yüan-çu ve Liang-çu bölgeleri alındı. 722-723 yıllarında Kidanlar ve Tatabılar saf dışı bırakıldı. 725’te, Çin İmparatoru Hüan-çung, Göktürkler’in barış önerisini kabul ederek, Ötüken’e bir elçi gönderdi. 730-731 yıllarında, Kültiğin komutasındaki ordularla, Göktürkler’e başkaldıran Dokuz-oğuzlar arasında altı şiddetli savaş oldu. İlk beş savaşı kazanan Kültiğin, Maga Kurgan’daki karargâhına bir saldırı düzenleyen Dokuz-oğuzlar’ca öldürüldü.

Türk ve Çin kaynaklarında adı övgüyle anılan Kültiğin’in anısına bir anıt dikildi. Anıttaki yazıtın Türkçe metni Bilge Kağan ve Kültiğin’in atabeyi olan Yoligtiğin (^ollıg Tiğin) tarafından yirmi günde
yazıldı. Çin İmparatorunun isteği üzerine, yazıta Çince bir .metin de eklendi.

Orhun Irmağı vadisinde ve Koşu Çaydam Gölü yakınında bulunan Kültiğin yazıtı kireç taşından yapılmıştır. Türkçe metni, yukarıdan aşağıya doğru yazılmış ve soldan sağa doğru sıralanmış olan Kültiğin yazıtı, Türk tarihi ve Türk dili açısından çok önemli bir kaynak oluşturmaktadır.

Türk ve Dünya Ünlüleri Ansiklopedisi