KÜLT

 

En genel anlamıyla
kült, Tanrı ya 4a Tanrı kabul edilen şeylere (doğa üstü güç­lere) saygı
göstermek ve tapmak, onlara bağlılığı ifade eden söz ve hareketlerde
bulunmaktır. Bu anlamda büyü ve ayinle bağlantılıdır. Antropolojideki
kullanımın­da ise bir kült, tanrı ya da tanrılarla ilişki içindeki belirli bir
grubun inançları ve ayin (ritüel) gibi dini eylemlerini ifade eder. Kült
kavramı tıpkı mezhep (sect) kavramı gibi, sosyolojik açıdan genellikle grup
üyeleri ve üye olmayanları tarafın­dan daha geniş kültürel yahut doktrinel
bağlamla ilişkisi bakımından sapkın ola­rak değerlendirilen büyük ya da küçük,
karmaşık ya da basit organizasyonlar ola­bilen dinî gruplara ya da
yarı-gruplara işa­ret eder. Sözkonusu sapkınlık, bağlı olma­yanlar için
olumsuz, bağlı olanlar için ise olumlu çağrışımlara sahiptir. Kültler
bağlarına, dini mezheplerin tipik kurtuluş öğretileri ve kapsamlı dünya
görüşlerin­den çok özel, somut faydalar sunar.

Sosyolojik literatürde
dinin Batılı tarihiy­le (Hıristiyanlıkla) çok yakın düşen kül­tün yukarıdaki
tanımının bizim kültürü­müzdeki muhtemel karşılığı zındıklık ya da dalâlet
kavramlarıdır, İslam’da da ge­niş anlamıyla “sünnîlik” karşısında
(ehl-i sünnet) ya da dışında bulunan mezhepler (hak olmayan mezhepler)
“sapkın” olarak kabul edilmiş ve ısrarla Ortodoks dışında
tutulmuştur. Hıristiyanlıkta mezhep anla­mına gelen sect kelimesinin kült ile
eşan­lamlı olarak kabul edilmesi (ancak cultıts kelimesisect’ten daha eski bir
geçmişe sa­hiptir) de gösteriyor kİ, her iki kelime Hristiyanlıkta sekteryan
heterodoksi ile kilise ortodoksisi arasındaki çatışmaya atıfta bulunmaktadır.
(Buradaki anlamıy­la sect kelimesi mezhep’ten çok “gizli tari­kat”
diye çevrilmelidir). Dini mezhepler (sektler) üye ve arkadaşlık üzerinde du­rurken,
kültler Özel, bireysel deneyimleri üretirler; pratikte dini grupları bu terim­lerle
birbirinden ayırd etmek çoğu zaman güç olmaktadır. (Mezhepler daha dışsal
örgütlenmeyi ve öğretileri ortaya koyar­ken, kültler bunların uygulanma cephesi­ni
yerine getirirler). Ancak, kültlerde gö­rülen çözülme ve çarpılmalar Batılı
sana­yileşmiş topluluklardaki sekülarizasyo-nun niteliği ve etkisinin çapını
yeniden tar­tışma gündemine getirmiştir.

(SBA) Bk. Kargo
Kültleri; Kilise; Sekülarizasyon.