KÜLT
En genel anlamıyla
kült, Tanrı ya 4a Tanrı kabul edilen şeylere (doğa üstü güçlere) saygı
göstermek ve tapmak, onlara bağlılığı ifade eden söz ve hareketlerde
bulunmaktır. Bu anlamda büyü ve ayinle bağlantılıdır. Antropolojideki
kullanımında ise bir kült, tanrı ya da tanrılarla ilişki içindeki belirli bir
grubun inançları ve ayin (ritüel) gibi dini eylemlerini ifade eder. Kült
kavramı tıpkı mezhep (sect) kavramı gibi, sosyolojik açıdan genellikle grup
üyeleri ve üye olmayanları tarafından daha geniş kültürel yahut doktrinel
bağlamla ilişkisi bakımından sapkın olarak değerlendirilen büyük ya da küçük,
karmaşık ya da basit organizasyonlar olabilen dinî gruplara ya da
yarı-gruplara işaret eder. Sözkonusu sapkınlık, bağlı olmayanlar için
olumsuz, bağlı olanlar için ise olumlu çağrışımlara sahiptir. Kültler
bağlarına, dini mezheplerin tipik kurtuluş öğretileri ve kapsamlı dünya
görüşlerinden çok özel, somut faydalar sunar.
Sosyolojik literatürde
dinin Batılı tarihiyle (Hıristiyanlıkla) çok yakın düşen kültün yukarıdaki
tanımının bizim kültürümüzdeki muhtemel karşılığı zındıklık ya da dalâlet
kavramlarıdır, İslam’da da geniş anlamıyla “sünnîlik” karşısında
(ehl-i sünnet) ya da dışında bulunan mezhepler (hak olmayan mezhepler)
“sapkın” olarak kabul edilmiş ve ısrarla Ortodoks dışında
tutulmuştur. Hıristiyanlıkta mezhep anlamına gelen sect kelimesinin kült ile
eşanlamlı olarak kabul edilmesi (ancak cultıts kelimesisect’ten daha eski bir
geçmişe sahiptir) de gösteriyor kİ, her iki kelime Hristiyanlıkta sekteryan
heterodoksi ile kilise ortodoksisi arasındaki çatışmaya atıfta bulunmaktadır.
(Buradaki anlamıyla sect kelimesi mezhep’ten çok “gizli tarikat”
diye çevrilmelidir). Dini mezhepler (sektler) üye ve arkadaşlık üzerinde dururken,
kültler Özel, bireysel deneyimleri üretirler; pratikte dini grupları bu terimlerle
birbirinden ayırd etmek çoğu zaman güç olmaktadır. (Mezhepler daha dışsal
örgütlenmeyi ve öğretileri ortaya koyarken, kültler bunların uygulanma cephesini
yerine getirirler). Ancak, kültlerde görülen çözülme ve çarpılmalar Batılı
sanayileşmiş topluluklardaki sekülarizasyo-nun niteliği ve etkisinin çapını
yeniden tartışma gündemine getirmiştir.
(SBA) Bk. Kargo
Kültleri; Kilise; Sekülarizasyon.