Külli Nedir, Ne Demek, Felsefe ve Mantıkta, Anlamı, Hakkında Bilgi

Küllî. Türün altındakifertleri ifade eden lafız ve bu lafzın gösterdiği varlık anlamında felsefe ve mantık terimi.

Sözlükte “bütün, hepsi, tamamı” mâ­nasına gelen Arapça küll kelimesinden nisbet ekiyle türetilmiş olup mantıkta cüzinin karşıt olarak kullanılır. Aristo’nun eserlerinde bu anlamı ifade eden katholou (universal) terimi Arapça’da küllî ile karşılanmıştır.

Anlamlı lafızların küllî ve cüz’î olarak ikiye ayrıldığını kaydeden ilk İslâm filozo­fu Ya’küb b. İshak el-Kindî, varlıkların da yine küllî ve cüz’î şeklinde iki kısma bölünebileceğini belirtir. Ona göre küllî türle­re nisbetle cinsleri, şahıslara nisbetle tür­leri ifade etmektedir. Küllînin duyuların değil aklın konusuna girdiğini söyleyen Kindî. sonsuz olmaları sebebiyle cüz’î olan şeylerin felsefenin konusu olmayacağını, aksine, hakikatinin bilgisi tam anlamıyla kuşatılabilen küllî ve sınırlı varlıkların fel­sefenin alanına girdiğini belirtmektedir.

Fârâbî’ye göre duyularla algılanan nes­neler içerisinde birbirine benzeyenler (mahsûsât) aslında bütününde ortak olan bir anlamda birleşmektedir. Bu anlam birbirine benzer olan bütün nesneleri kapsamakta ve onlardan biri hakkında düşünülen şey diğeri için de geçerli ol­maktadır. Bu düşünülen ve birçok ferde yüklenilen anlama küllî ve genel anlam denilmektedir. Maddî varlık alanını oluşturan fertler ve cüz’î nesneler ilk cevherleri, insan aklının soyutlama yoluyla ilk cevherlerden elde ettiği küllî kavramlar ise ikinci cevherleri ifade eder. Birleştirme ve çokluğu (kesret) birlik (vahdet) haline getirip kavrama şek­lindeki aklî işlemin bir sonucu olarak or­taya çıkan küllî kavramlar aynı zamanda bilginin yapı taşlarını oluşturur.

Fârâbî’nin tanımıyla örtüşür biçimde küllîyi “bir tek anlamla birçok şeye delâ­let eden lafız” şeklinde tarif eden İbn Sînâ’ya göre bir anlamın birçok şeye delâ­leti bilfiil olabilir, bilkuvve olabilir, ne bilfiil ne de bilkuvve olabilir ve buna uygun ola­rak üç tür küllîden söz edilebilir. Birinci tür küllîye örnek olarak insan lafzı göste­rilebilir. İnsanın anlamı birçok kişiye veri­lebilmekte ve bunlardan her birine insan denilebilmektedir. İkinci tür küllîye örnek olarak ise “yedi köşeli ev” gösterilebilir. Şu anda böyle bir ev bir tane olsa bile bu ta­birin varlıkta birçok şey için söylenmesi muhtemeldir. İbn Sînâ, üçüncü tür küllîye örnek olarak da başka bir güneşin olmadığını zorunlu şekilde kabul eden bir kim­senin “güneş” lafzını kullanmasını ver­mektedir. Buna göre bu küllî lafzın anla­mı ne bilfiil ne de bilkuvve olarak bir baş­ka şey tarafından paylaşılabilir. Kindî ve Fârâbî’de olduğu gibi küllîyi akledilir (ma’kül) bir şey olarak gören ve ona ilişkin bilginin gerçek bilgi olduğunu belirten İbn Sina’ya göre küllî. bir şeyin ne olduğunun ve niçin ol­duğunun bilgisini veren bir kavramı ifade etmektedir.