Kudüs Şehri, Adı, İsmi, Anlamı, Yahudilikte, İslamda

Kudüs. Üç ilâhî dinde de önemli bir yere sahip olan ve kutsal savılan şehir.

Lut gölünün bulunduğu çukur alanın batısında ve bu alandanfay diklikleriyle ayrılmış olan Yahudiye platosunun dalgalı yüzeyi üzerinde kurulmuştur. Lut gölüne 24, Akdeniz kıyılarına kuş uçuşu mesafe olarak52 km. uzaklıkta bulunan şehrin deniz seviyesinden yüksekliği Harem-i şe­rifte 747 metredir.

Adı. Tarihi oldukça eski olan Kudüs şeh­rinin adının geçtiği bilinen en eski belge milâttan önce XIX ve XVIII. yüzyıllara ait Mısır metinleridir. Milâttan önce XIV. yüzyıla ait Teli Amama mektuplarında şehrin adı Urusalim. Geç Asur metinlerinde Urusilimmu veya Ursalimmu, İbrânîce Masoretik me­tinde Yruşlm, bazan da Yruşlym biçi­minde yazılmakta ve Yerûşâlayim, Eski Ahid’in Ârâmîce metinlerinde Yerûşâlem şeklinde telaffuz edilmektedir. Grek­çe Hierosolyma adı şehrin kutsallığını (hieros  kutsa!)yansrtmaktadır. Latin­ce’ye Jerusalem ve Jerosolyma olarak geçmiştir. Kudüs şehrinin Batı dillerin­deki adı da Jerusalem’dir.

Kudüs şehrinin İbrânîce adı olan Yeru-şalayim (Yeruşalem) iki ayrı kelimeden oluşmaktadır. İlk kısmı teşkil eden yeru-nun menşei ve mânası tartışmalıdır. Ke­limenin “korkmak” anlamındaki yâra ve­ya “görmek” anlamındaki râ’âhtan, hatta “sahip olmak, vâris olmak” mânasındaki yârâştan geldiği ileri sürülmüştür. Ancak “kurmak, tesis etmek” mânasındaki yâ-râhtan gelmesi daha muhtemeldir. Bu son görüşü benimseyen Saadia Gaon, Ahd-i Atîk’in Arapça tercümesinde İşa-ya’daki (44/28,51/17) Yeruşalayim kelime­sini “Dârüsselâm”, 40/2’deki Yeruşalayim’i ise “Medînetüsselâm” olarak çevir­miştir. Kelimenin ikinci kısmını oluşturan şalayimin aslı şalem veya salimdir. Bu kelimenin “barış” anla­mına geldiği ileri sürüldüğü gibi Batı Sâ-mîleri’nde bir tanrı ismi olan Şulmanu veya Şalim’den geldiği de İddia edilmiştir. Şehrin orijinal adının Iruşalem olması ve “tesis etmek” mânasındaki yârâh fiil kö­künden Iru ile milâttan önce II. binyılın ilk yarısında karşılaşılan ve Batı Sâmîle-ri’nde bir tanrı olan Şulmanu yahut Şa­lim kelimelerinin birleşmesinden oluşma­sı daha muhtemel görünmektedir. Çivi yazılı metinlerde ur veya uru, İbrânîce’de “ir “şehir” demektir. Bu durumda Iruşalem “Şalim’in şehri” anlamına gelmekte­dir. Kudüs ilk dönemlerde ilâh Şulmanu veya Şalim’in ibadet merkezi olduğu, di­ğer taraftan eski Sâmî gelenekte bir şeh­rin o şehri kuran kişi yahut tanrının adıyla anılma geleneği bulunduğu için kelime­nin “Şalim’in şehri” mânasına geldiği id­dia edilmekte “barışın şeh­ri” (şalom = selâm) biçimindeki gelenek­sel yorumun hem etimolojik hem tarihî yönden hatalı olduğu ileri sürülmektedir. Teli Amama mektuplarında şehir Bet-şalem (Şalem’in evi) şeklinde anılmaktadır.