Koku Algısı
Koku duyusu görme ve işitme ile beraber en eski duyulardan biri olup en basit tek hücreli organizmalarda bile bulunmaktadır. Omurgalı hayvanlarda koku duyusunun en temel işlevi havada bulunan gaz hâlindeki kimyasal uyaranları yakalamaktır. Hayvanların kendileri de bir tür koku yaydıklarından bazen uyaran konumuna geçerler. Bu nedenle, koku duyusu akraba veya tür içi tanıma, üreme veya mekânsal organizasyon gibi birçok davranışsal işlemin belirleyicisi olmaktadır. İnsanlarda koku duyusu temelde beslenme ve çevrede yönelme gibi davranışlarda rol oynamaktadır. Ayrıca içinde bulunulan ortamın hoş veya nahoş olarak deجerlendiril- mesinde de rol oynamaktadır. Bunun ötesinde koku duyusu sosyal ilişkilerde de belirleyici bir faktör olmaktadır.
Birçok canlıya göre insan koku sistemi daha az yetilere sahip olmakla birlikte, 10,000’den fazla farklı koku^ birbirinden ayırt edebilmektedir. Aynı zamanda insanlar kokularla ilgili olarak iyi bir bellege sahiptir. Hatta bazı unutulmuş olaylar veya hatıralar onlarla ilişkilendirilen kokuların yardımıyla hatırlanabilmektedir (Willander ve Larsson, 2006).
Koku algısı maddedeki moleküllerin burundaki koku alıcı hücrelerine ulaşmasıyla başlamaktadır. Bin adetin üzerinde degişik türde koku hücresi bulunur. Bunların her biri özelleşmiş olup koku spektrumundaki farklı kokulara tepki vererek sinirsel sinyalleri oluştururlar. Bu sinyaller daha sonra beyindeki ilgili koku merkezine (bkz. Resim 4.1) iletilerek koku algısı ve belli bir kokunun tanınması saglan- maktadır. Koku alıcı hücreleri ara nöronlar ile sinapsal baج yapmadan beyin ile doğrudan baج oluşturmasıyla da diger dualardan ayrılmaktadır.
Herz ve Engen (1996) kadınların erkeklere göre koku algılamada daha iyi olduklarını göstermiştir. Hatta insanlar koku ile cinsiyetleri ayırt edebilmektedir. Ör- negin bir çalışmada gözleri kapalı olan öğrencilerden önlerinde duran kadın veya erkekleri koklayarak tanımaları istenmiştir. Katılımcıların verdigi tepkiler şans seviyesinin üstünde gerçekleşmiştir. Anneler doğumdan birkaç saat sonra bebeklerini onların kokularından tanıyabilmektedir. Asıl ilginç olan ise insanların mutlu ve üzüntü duygu durumlarını koltuk altı kokularından ayırt edilebiliyor olmasıdır. Ay- rica, koku duyusu bazı hayvan türleri için ise çok önemlidir. Bu hakanlarda salgılanan ve feromen denilen bazı kimyasallar davranış ve davranış süreçleri üzerinde çok özel ve çok güçlü etkiye sahiptir.