Sosyoloji
Klasik Mantık: Hatalı Akıl Yürütmeler: Safsatalar (Yanıltmacalar)
Hatalı Akıl Yürütmeler: Safsatalar (Yanıltmacalar)
Safsatalar (yanıltmacalar) ilk bakışta ikna
edici görünen ama yakından bakıldığında kendilerini ele veren sahte çıkarımlardır.
Safsata, genel olarak tanımlayacak olursak, akıl yürütmedeki yanlışlardır.
edici görünen ama yakından bakıldığında kendilerini ele veren sahte çıkarımlardır.
Safsata, genel olarak tanımlayacak olursak, akıl yürütmedeki yanlışlardır.
SAFSATA
ÇEŞİTLERİ
ÇEŞİTLERİ
Adam
Karalama (Ad Hominem)
Karalama (Ad Hominem)
Adam karalamada iddiaya değil de iddiayı
ortaya atan kişiye saldırı yapılıp kötüleyerek iddianın yanlışlığı ileri
sürülerek yapılır. İddianın o kişinin karakteriyle ya da hareketleriyle
alakalandırılıp, yanlışlığının ileri sürülmesi safsatadır.
ortaya atan kişiye saldırı yapılıp kötüleyerek iddianın yanlışlığı ileri
sürülerek yapılır. İddianın o kişinin karakteriyle ya da hareketleriyle
alakalandırılıp, yanlışlığının ileri sürülmesi safsatadır.
“Sen
de” Safsatası (Ad Hominem tu Quoque)
de” Safsatası (Ad Hominem tu Quoque)
Bir kişinin iddiası ya da söyledikleri
hareketleriyle çelişiyor diye iddianın yanlış olduğunu söylemektir.
hareketleriyle çelişiyor diye iddianın yanlış olduğunu söylemektir.
Niteliksel
Adam Karalama (Circumstantial Ad Hominem)
Adam Karalama (Circumstantial Ad Hominem)
Bir kişinin iddiasının yanlış olduğunu dair
delil ileri sürmek yerine, o kişinin etnik geçmişi, politik tutumu, dini görüşü
gibi niteliklerine saldırarak iddiasının yanlış olduğunu ileri sürmektir.
delil ileri sürmek yerine, o kişinin etnik geçmişi, politik tutumu, dini görüşü
gibi niteliklerine saldırarak iddiasının yanlış olduğunu ileri sürmektir.
Ortak
Tutuma Başvurmak (Appeal to Common Practice)
Tutuma Başvurmak (Appeal to Common Practice)
Bir iddiayı kabul ettirmek için, büyük çoğunluğun
ortak bir davranışı olduğu gerekçesine dayanarak iddianın doğru olduğunu
söylemedir.
ortak bir davranışı olduğu gerekçesine dayanarak iddianın doğru olduğunu
söylemedir.
İnanca
Başvurma (Appeal to Belief)
Başvurma (Appeal to Belief)
Bir iddianın doğruluğunu, insanların çoğunun
ona inandığını savunarak kanıtlamaya çalışma hatasıdır.
ona inandığını savunarak kanıtlamaya çalışma hatasıdır.
Grup
Baskısı (Bandwagon)
Baskısı (Bandwagon)
Bir iddiayı kabul ettirmek için deliller
öne sürmek yerine, bir grubun veya içinde bulunduğu grubun baskısını öne sürme
hatasıdır.
öne sürmek yerine, bir grubun veya içinde bulunduğu grubun baskısını öne sürme
hatasıdır.
Duygulara
Başvurmak (Appeal to Emotion)
Başvurmak (Appeal to Emotion)
Bir kişinin iddiasının doğruluğunu kabul ettirmek
için insanların duygularıyla oynamasıdır (reklam sloganlarının hemen tümü bu
safsataya örnek olabilir).
için insanların duygularıyla oynamasıdır (reklam sloganlarının hemen tümü bu
safsataya örnek olabilir).
Korkuya
Başvurmak (Appeal to Fear)
Başvurmak (Appeal to Fear)
İnsanları korkutarak iddiasının doğruluğunu
kabul ettirme hatasıdır.
kabul ettirme hatasıdır.
Yağcılığa
Başvurmak (Appeal to Şattery)
Başvurmak (Appeal to Şattery)
Yağcılık yaparak iddiasının doğru olduğunu
kabul ettirmeye çalışma. Yağcılık iddiasını kanıtlamak için bir delil oluşturmasa
da oluşturacağı kanısında olma hatasıdır.
kabul ettirmeye çalışma. Yağcılık iddiasını kanıtlamak için bir delil oluşturmasa
da oluşturacağı kanısında olma hatasıdır.
Yeniye
Başvurmak (Appeal to New)
Başvurmak (Appeal to New)
Bu safsata, yeni olan bir şeyin daha iyi
olduğu hatasını içerir. Bir şey yeni olduğu için daha iyi veya doğrudur
safsatasıdır.
olduğu hatasını içerir. Bir şey yeni olduğu için daha iyi veya doğrudur
safsatasıdır.
Acındırmak
(Appeal to Pity)
(Appeal to Pity)
Bir kişinin iddiasını doğrulatmak için karşısındakinde
acıma duygusu yaratmaya çalışmasıdır. Acıma duygusu yaratmak için, ileri sürdüğü
iddiasını, gerçek iddiasıyla yer değiştirtir.
acıma duygusu yaratmaya çalışmasıdır. Acıma duygusu yaratmak için, ileri sürdüğü
iddiasını, gerçek iddiasıyla yer değiştirtir.
Geleneğe
Başvurmak (Appeal to Tradition)
Başvurmak (Appeal to Tradition)
Bir iddia veya şey sadece eski, denenmiş,
geleneksel olduğu için doğrudur hatasıdır. Bazı durumlarda doğru olabilecek bu
durumu, bütün olaylara uygulamak hatadır.
geleneksel olduğu için doğrudur hatasıdır. Bazı durumlarda doğru olabilecek bu
durumu, bütün olaylara uygulamak hatadır.
Bütünleme
(Birleştirme) Safsatası (Fallacy of Composition)
(Birleştirme) Safsatası (Fallacy of Composition)
Kategori hataları türüne giren
safsatalardandır. Bütünün kendisini oluşturan parçalarla aynı özelliğe sahip
olduğunu çıkarma hatasıdır.
safsatalardandır. Bütünün kendisini oluşturan parçalarla aynı özelliğe sahip
olduğunu çıkarma hatasıdır.
İndirgeme
(Bölme) Safsatası (Fallacy of Division)
(Bölme) Safsatası (Fallacy of Division)
İndirgeme safsatası da kategori hataları
türüne giren safsatadır. Bütün için doğru olan bir özellik veya iddianın,
bütünün parçaları için de doğru olacağını düşünme hatasıdır.
türüne giren safsatadır. Bütün için doğru olan bir özellik veya iddianın,
bütünün parçaları için de doğru olacağını düşünme hatasıdır.
Yanlış
İkilem (False Dilemma)
İkilem (False Dilemma)
Başka seçenekler olduğu halde karşısındakini
iki seçenekten birini seçmeye zorlamak yoluyla yapılan hatadır.
iki seçenekten birini seçmeye zorlamak yoluyla yapılan hatadır.
İspatlama
Mecburiyeti Safsatası (Burden of Proof)
Mecburiyeti Safsatası (Burden of Proof)
Bir iddianın yanlışlığının ispatlanamamış
olması, dolayısı ile doğru olduğunu ya da doğruluğunun ispatlanamamış olması,
dolayısı ile yanlış olduğunu ileri sürmektir. Yani, bir şey aksi ispatlanamadığı
sürece doğrudur varsayımına dayanır.
olması, dolayısı ile doğru olduğunu ya da doğruluğunun ispatlanamamış olması,
dolayısı ile yanlış olduğunu ileri sürmektir. Yani, bir şey aksi ispatlanamadığı
sürece doğrudur varsayımına dayanır.
Kumarbaz
Safsatası (Gambler’s Fallacy)
Safsatası (Gambler’s Fallacy)
Bir olayın geçmişte nadir gerçekleşmiş
olmasına dayanarak, gelecekte daha yüksek ihtimalle ortaya çıkabileceğini düşünme
hatasıdır.
olmasına dayanarak, gelecekte daha yüksek ihtimalle ortaya çıkabileceğini düşünme
hatasıdır.
Öncesinde
Safsatası (Post Hoc)
Safsatası (Post Hoc)
Batıl itikatlarımızla ilgili bir safsatadır.
Bir olayın olmasının, bir zaman sonra başka bir olaya neden olduğu sonucunu çıkarmaktan
doğan bir hatadır.
Bir olayın olmasının, bir zaman sonra başka bir olaya neden olduğu sonucunu çıkarmaktan
doğan bir hatadır.
Acele
Genelleme (Hasty Generalization)
Genelleme (Hasty Generalization)
Çok az bir örneğe dayanarak acele genelleme
yapmaktır. Yetersiz örnek safsatası veya acele tümevarım da denebilir.
yapmaktır. Yetersiz örnek safsatası veya acele tümevarım da denebilir.
Görecelilik
Safsatası (Relativist Fallacy)
Safsatası (Relativist Fallacy)
Bir kişinin bir iddiayı sadece başkaları
için doğru olabileceği ama kendisi için doğru olmadığını söyleyerek reddetmesi
durumudur.
için doğru olabileceği ama kendisi için doğru olmadığını söyleyerek reddetmesi
durumudur.
—
Klasik Mantık
Yazar: Prof. Dr. Semiha Akıncı & Prof. Dr. Hasan Ali Ünder
Anadolu Üniversitesi, Yayın Numarası: 2814
Ocak 2013, Eskişehir