Dünya Edebiyatı

Kitabü’l-Erbain Kimin Eseridir, İçeriği, Özellikleri, Hakkında Bilgi

Kitâbü’l-Erbaîn. Fahreddin er-Râzî’nin (ö. 606/1210) kelâm ilminin ana konularına dair eseri.

Tam adı el-Erbafîn ü uşûli’d-dîn olup bazı kaynaklarda el-Mebâhişû’l-erbdûn îî usûli’d-dîn şeklinde de zikredilmekte­dir. Kitabın mukaddimesinden anlaşıldığına göre Fahreddin er-Râzî bu eserini büyük oğlu Muhammed’in karşılaşacağı inanç problemlerini kolaylıkla çözebilmesi için kaleme almıştır. Kırk konu (mesele) halin­de düzenlenen Kitâbü’l-Erbaîn’in muh­tevasını ilâhiyyât, sem’iyyât, nübüvvet, ceza- mükâfat ve imamet olmak üzere beş ana bölüme ayırmak mümkündür.

Eserin birinci bölümünde âlemin hudûsü yoluyla yaratıcının varlığının ispatına çalışılmış, dördüncü meseleden itibaren yedi ayrı başlık altında selbî, daha sonra yine yedi mesele halinde sübûtî sıfatlar konu edilmiştir. On sekizinci meselede selbî sıfatlardan sayılan beka kavramı üzerinde durulmuş, ardından Ehl-i sünnet’le Mutezile arasında tartışma konu­su olan rü’yetullah meselesi ele alınmış, Allah’ın mahiyet ve künhünün beşer tarafından İdrak edilip edilemeyeceği hususu tartışılmıştır. İlâhiyyât bahislerinin yirmi ikinci meseleden itibaren sekiz başlık al­tında yer alan konuları şunlardır: Kullara ait fiillerin yaratılması, kudret ve irade sıfatlarının kapsamı, hüsün ve kubuh, cevher-i ferd, nefsin mâhiyeti ve cisimler arasındaki boşluk(halâ) teorisi. Kitâbü’l-Erbaîn’in otuzuncu meselesi âhiret (meâd) bahislerine ayrılmıştır. Oldukça muh­tasar tutulan bu bölümde daha çok filozofların görüşleri cevaplandırılmıştır. Da­ha sonra dört başlık altında nübüvvet ve keramet konuları işlenmiş, otuz beşinci meseleden itibaren yine dört başlık altın­da da cezamükâfat, günah ve şefaat ba­hisleri ele alınmış, otuz dokuzuncu mese­le imamet konusuna ayrılmıştır. Kitabın son bahsi aklî istidlal sırasında göz önün­de bulundurulması gereken bazı nokta­lara dairdir.

Brockelmann’ın dünyanın çeşitli yerle­rindeki yazma nüshalarına işaret ettiği eserin İstan­bul’un muhtelif kütüphanelerinde de pek çok nüshası bulunmaktadır. Kitâbü’l-Erbaîn’in tesbit edilebilen en eski baskısı Haydarâbâd’da yapılmıştır (1353/1934). Eserin Ahmed Hicâzî es-Sekkâ ve Muhammed Mu’tasım Billâh tarafından gerçekleştirilen iki neşri daha bu­lunmaktadır.

Kitâbü’l-Erbaîn’in Sirâceddin el-Urmevî tarafından yapılan Lübabü’I-Erbafîn fî uşûli’d’dîn adlı muhtasarının bir nüshası Süleymaniye bir diğeri Topkapı Sarayı Müzesi kütüphanelerinde bulunmakta, bir başka nüshasının da Dublin’de bulun­duğu kaydedilmektedir. Kâtib Çelebi, eserin Cemâleddin b. Vâsıl tarafından da ihtisar edildiğini belirtmek­tedir. İbnü’l-Ekfânî’ninde bir muhtasar yazdığı eseri Şehâbeddin el-Karâfî şerhetmiştir.

TDV İslâm Ansiklopedisi