Dünya Edebiyatı

Kitabü l İlel – Tirmizi Konuları, Hakkında Bilgi

Kitâbü’l-‘İlel. Ebû Isâ et-Tirmizî’nin (ö. 279/892) hadislerde ve râvilerde görülen kusurlara dair eseri.

Kusursuz gibi görünen hadislerin me­tin ve senedlerinde bulunan ve ancak ha­dis otoritelerince farkedilebilen gizli ku­sur veya illetlerle er­ken dönemlerden itibaren pek çok âlim ilgilenmiş; Ali b. Medînî, Ahmed b. Han­bel, Buhâri, Müslim, Ebû Zür’a er-Râzî, îbn Ebû Hatim ve Dârekutnî gibi muhaddisler bu konuda eserler vermişlerdir. Tirmizî biri küçük. diğeri büyük [el-‘İlelü’l-kebîr, el-‘Helü’l-müfred] olmak üzere iki Kitâbü’l-İlel kaleme almıştır. Tirmizî’nin  den­diği zaman onun el-‘İlelü’l-kebîr’i kas­tedilir. Bu iki eserden el-‘İlelü’ş-şağîr, Tirmizî’nin el-Camicu’s-sahîh”min so­nunda müstakil bir bölüm halinde yer al­mış olup Tirmizî bu çalışmasında el-Câmi u’ş-şahîh’te takip ettiği usulü, kay­naklarını, eserde geçen râvileri ve terimleri açıklamış, başta Buhâri ve Ebû Zür’a er-Râzî olmak üzere İbn Şîrîn. Eyyûb es-Sahtiyânî, Süfyân es-Sevrî, Abdullah b. Mübarek. Ali b. Medînî ve Yahya b. Saîd el-Kattân’ın görüşlerinden faydalanarak cerh ve ta’dîlin gerekliliği, isnadın önemi, mâna ile hadis rivayetinin yapılabilmesi için aranan şartlar, hadis tahammül yol­ları, hadisin garîb sayılmasının sebepleri ve mürsel hadisin değeri gibi konulan iş­lemiş, râviler hakkında yaptığı nakil ve değerlendirmelerde ifrat ve tefritten uzak bir yol takip etmiştir. el-‘İleJü’ş-sağîr, ihtiva ettiği konular bakımından ilk usûl-i hadis kitaplarından biri olduğu söylenen Râmhürmüzî’nin el-Muhaddişü’l-/âşji’ından daha kapsamlı ve daha siste­matiktir. İbn Receb el-Hanbelî Tirmizî’nin el-Câmi’u’ş-şahîh’ine bir şerh yazmış, yir­mi cilt olduğu belirtilen bu şerhten el-Câmfin elli birinci kitabı mahiyetindeki el-‘İIelü’ş-şağîr’in şerhi olan Şerhu İle-li’t-Tirmizî günümüze kadar gelmiş ve büyük ilgi görmüştür. Hemmâm Abdürrahîm Saîd, İbn Receb’in Şerhu ‘İleli’t-Tirmizî adlı bu eseri üzerine el-cİlel fi’î-hadîş adıyla bir doktora çalışması yapmıştır.

Tirmizî’nin el-‘İlelü’l-kebîr, muhte­vasının genişliği yanında konularının çe­şitliliği bakımından el-‘İlelü’ş-şağîr’den daha zengin olup büyük bir bölümü el-Câmiu’ş-şahîh’te yer almıştır. Ebü Tâlib el-Kâdî eseri el-Câmiçu’ş-şahîh”n bablarına göre yeniden düzenlemiş, onun Topkapı Sarayı Müzesi Kütüphanesinde bulunan bu çalışma­sının yazma nüshası Hlelü’t-Tirmizî el-kebîr adıyla yayımlanmıştır.

TDV İslâm Ansiklopedisi