Edebiyat Sözlüğü

Kıta -hat Sanatında- Nedir, Özellikleri, Hakkında Bilgi

Kıta. Bir hat terimi.

Hat sanatında belirli ölçülerdeki dik­dörtgen kâğıtlara sülüsnesih, muhakkak-reyhânî, nesta’lik, tevki’, rikâ’ hatlarıyla yazılmış yazılar bu adla anılır. Kıta­lar, yazımında kullanılan hat cinsine göre isim aldığından sülüsle yazılmış kıtaya sü­lüs kıta, sülüs-nesih bir arada kullanıla­rak yazılana sülüs-nesih kıta, nesta’likle yazılmış olana da nesta’Iîk kıta adı verilir. Ebadı belirli olduğu için kıtalarda bu öl­çüye uygun düşen sülüs, nesih, nesta’lik ve muhakkak, reyhanı, tevkirikâ” hatları kullanılmaktadır. Buna göre kıtaları ikiye ayırmak mümkündür.

1. Sülüs-nesih kıta, sülüs kıta (nadiren muhakkak reyhânî kıta). Bunlar arasında en yaygını sülüsnesih hatla yazılmış ola­nıdır. Bunda, üstte sülüsle yazılmış bir satır ve onun altında nesihle yazılmış üç beş satır bulunur. Nesih satırların uzun­luğu sülüs satıra nisbetle daha kısa tutu­lur. Nesih satırların sağında ve solunda tezhip için bırakılmış boşluklara “koltuk” adı verilir. Böyle hazırlanmış bir kıta daha sonra ince bir mukavvaya yapıştırılarak tezhiplenir; nesih satırlar sağ yukarıdan sol aşağıya mail olarak da ya­zılabilir. Eğer dikdörtgen şeklindeki kâğıt dik olarak kullanılacaksa yazıyı monotonluktan kurtarmak için son satı­rın da sülüs hatla yazılması tercih edilir. Bu durumda nesih satırlar iki sülüs satır arasında yer alır. Eskiden kıtanın ortasına bir sülüs satır daha yerleştirildiği olurdu. Bunun gibi sırf sülüsle, hatta muhak­kak- reyhanı ile yazılmış kıtalara da rast­lanmaktadır.

2. Nesta’lik kıta. Eğer satırları düz ola­rak yazılmışsa böyle kıtaya düz nesta’lik kıta satırları sola yukarıya doğru meyilli olana da mail nesta’lik kıta adı verilir. İranlı hattatlar bu­nun yerine. İslâm’dan önce İran’da Süryânîce konuşan hıristiyan topluluklarının tesiriyle Farsça’ya geçmiş olan ve “salîb” (put) mânasına gelen Süryânîce çelîpâ ke­limesini kullanırlar.

Sülüs-nesih kıtalarda genellikle Kur’an ve hadislerden parçalar yazılırken nesta’­lik kıtalarda şiir parçaları ve ekseriya iki beyitten meydana gelen ve kıta denilen nazım parçaları tercih edilmektedir. Bazan iki beyitten fazla olan şiirlerin yazıldı­ğı da görülmektedir. İran’da hemen he­men bütün nesta’lik kıtaların mail yazıl­masına karşılık Türkiye’de düz yazılanlara da rastlanır. Hangi şekil olursa olsun be­yitlerin arası satır aralarındaki mesafeye nisbetle biraz daha geniş tutulur ve altın cetvellerle ayrılır. Her iki çeşit nesta’lik kıtada bazan satırların etrafı dişlen an­dıran yarım dairevî bir şekilde “dendân” denilen çizgilerle çevrilir. Ekseriya bu çiz­gilerin arası tezhip yapılır ki böyle tezhip­lere “beyne’s-sutûr” adı verilir.

İster sülüs-nesih, ister sülüs veya nes­ta’lik hatla yazılmış olsun kıtaların eni ek­seriya 10-15 cm., boyları da bunun bir buçuk veya iki katı kadardır. Buna göre bir kıta meselâ 10 x 17, 10 x 19, 12 x 17 ölçülerinde olabilir. Bu ölçülerden biraz daha küçük veya büyük olması içindeki sözlerin azlığına çokluğuna, ayrıca kale­min biraz farklı genişlikte olmasına bağ­lıdır.