Dünya Edebiyatı

Keşfü’l-Esrar Tefsiri, Yazarı, Özellikleri, Hakkında Bilgi

Keşfü’i-esrâr. Reşîdüddîn-i Meybüdî’nin (ö. 520/1126’dan sonra) Farsça tasavvufî Kur’an tefsiri.

Ebü’l-Fazl Reşîdüddin Ahmed b. Ebû Saîd el-Meybüdî el-Yezdî’nin hayatı hak­kında İran’ın Yezd şehrinin Meybüd kasa­basında yaşadığı dışında bilgi bulunma­maktadır. Babası Cemâlü’l-İslâm Ebü Sa­îd âlim bir kişi idi. Meybüdî tefsir, hadis, tasavvuf, şiir ve tarihe olan vukufundan dolayı fahrü’I-İslâm, tâcü’l-eimme ve şeyhü’l-imâm gibi unvanlarla anılmış, tefsi­rini yazdığı 520 (1126) yılından sonra ve­fat etmiştir.

Tam adı Keşfü’l-esrâr ve ‘uddetü’l-ebrdrolan eser, muhtemelen müellifin hayatına dair bilgi bulunmadığından bazı kaynaklarda Sa’deddin et-Teftâzânî’ye veya Hâce Abdullah Herevî’ye nisbet edilmiştir. Eser, döneminin Farsça’sı açı­sından olduğu kadar ilk tasavvufî tefsir­lerden olması bakımından da önemlidir. Müellif eserin girişinde Herevî’nin günü­müze ulaşmayan, ancak kaynaklarda çok veciz olduğu kaydedilen tefsirini görüp okuduğunu ve onu şerhetmek istediğini söyler. Meybüdî birkaç âyeti “meclis” adıyla bir araya getirmiş, her âyeti tefsir ederken üç aşamalı (nevbet) bir metot iz­lemiştir. Eser bu şekilde 455 meclisten meydana gelmekte olup bu metodun mü­ellife mi yoksa eserini örnek aldığı Here­vî’ye mi ait olduğu belli değildir.

Meybüdî ilk aşamada ele aldığı âyetin Farsça çevirisini vermiş, ikinci aşamada âyeti diğer eserlerden de yararlanarak yorumlamış, meşhur kıraatleri, âyetlerin nüzul sebeplerini ve ilgili hükümleri açık­lamıştır. Üçüncü aşamada ise âyetin ta­savvufî tefsirini yapmıştır. Bu sırada da­ha önce yaşamış sûfîlerin sözlerine, şiir ve menkıbelerine de geniş yer vermiştir.

Keşfü’i-esrâr’ın Türkiye. İran ve Afga­nistan’da mevcut nüshaları üzerinde ilk çalışmaları yapan Ali Asgar Hikmet, ese­rin en iyi nüshası olduğunu tesbit ettiği Süleymaniye Kütüphanesindeki yazmayı on cilt halinde yayımla­mış. eser daha sonra üç defa daha basılmıştır. Kitabın indeksi Muhammed Cevâd tarafından hazırlanmıştır. Eser üzerinde seçme ve inceleme niteliğinde bazı çalışmalar da yapıl­mıştır [163] Habîbul-lah Âmûzgâr, Tefsîr-i Edebî ve Hrfârû-yi Kur’ân-ı Mecîd.

Meybüdî’nin Tahran Üniversitesi Kü-tüphanesi’ndeki bir mecmuada bulunan el-Fuşûî fî ahvâli’l-ümera3 ve’s-sâdâti ve’l-kudât adlı risalesi Mu­hammed Takı Dânişpejûh tarafından ya­yımlanmıştır. Bu eserde de Keşfü’l-esrâr’da olduğu gibi konuları açıklamak için âyet, hadis, şiir ve menkı­belere yer verilmiştir. Müellifin kaynaklarda adı geçen Erbcfîn Hadîs adlı kitabı günümüze ulaşmamıştır.