Kent Planlama Nedir, Tarihi, Hakkında Bilgi

Kent Planlama

Kent planlama, yapay fiziksel çevrenin biçimsel ya da işlevsel amaçlarla bilinçli olarak düzenlenmesi, bunu sağlayacak altyapı, donatım ve yapım çalışmalarının örgütlenmesidir. Bağımsız bir uğraş alanı olarak ortaya çıkması oldukça yenidir, gene de uzun bir süreden beri kentlerde yaşayan insanlar bu ortamı belli ilkelere göre düzenlemişlerdir.

Bilinen en eski yerleşmelerden biri Orta Anadolu ’daki Çatalhöyük ‘tür. İÖ 8000-6000 arasındaki bu yerleşme birbirine bitişik yapılardan oluşur. Savunma amacıyla böyle düzenlendiği sanılan bu yerleşmede sokaklar yoktur, evlere çatılardaki deliklerden girilir. Sokak daha sonra, Mezopotamya ve Anadolu’daki yerleşmelerde ortaya çıkmıştır. Yapı ve yollardan başka kenti oluşturan bir öğe olan alanlar ise eski Yunan kentlerinin agoraları ile Roma kentlerinin forumlarında hem toplumsal bir buluşma merkezi, hem de anıtsal açık mekânlar olarak gelişmiştir.

Çok sayıda koloni kenti kuran eski Yunanlılar kent planlamasıyla da ilgilenmişlerdir. IÖ 6.yy’da Batı Anadolu’da Iyonya’da görülen birbirini dik kesen yollar ve aralarında kalan düzgün yapı adalarının oluşturduğu ızgara biçimli plan, onlar tarafından bulunmamışsa bile, yaygın biçimde uygulanmış, hatta var olan kentlere de uyarlanmıştır.

Daha o dönemde farklı iki kentsel yerleşme biçiminin uygulandığı görülür: Katı ilkelere bağlı olmadan, gereksinme ve olanaklara göre serbestçe gelişen kentler ile belli düzenleme ilkeleri uyarınca oluşturulan kentler. Çağlar boyu bu iki türün örnekleri yan yana yaşamıştır. Eski Romalılar’ın askeri amaçlarla kurdukları kentler, Orta Çağ’da manastırlar çevresinde oluşan yerleşmeler düzgün ızgara planlıdır. İslam-Türk kentleri ise, çıkmaz sokaklarıyla kendine özgü bir serbest kentleşme örneğidir.

Düzenli kentlere bir başka örnek de bir merkezden çıkan ışınsal yollar ile giderek büyüyen iç içe halkaların oluşturduğu bağlantı yollarıyla yapılan düzenlemedir. Merkezde, çağma göre ya bir dinsel yapı, ya bir pazar yeri, ya da bir feodal beyin malikânesi bulunur. Barok dönemin kimi kentleri ışınsal plana göre düzenlenmiştir. Yeni bulunan Amerika’da kurulan ilk yerleşmeler düzenli ızgara şeması uyarınca yapılmıştır. Daha sonra, özellikle ABD’de ızgara ve ışınsal şemaların karışımı olan bir planlama ilkesi de uygulanmıştır.

Sanayileşme ile hızlanan kentleşme, daha önceleri kenti surlar içinde sıkıştırarak gelişmeyi önemli ölçüde etkilemiş olan savunma sorununu ortadan kaldırmış, buna karşılık giderek büyüyen sağlık ve ulaşım sorunları yaratmıştır. 19.yy’da önceleri teknik bir konu olarak görülen bu sorunların, toplumsal ve iktisadi olduğu kadar biçimsel boyutlarının da bulunduğu anlaşılmış, yüzyılın sonlarına doğru bunların çözümü ile uğraşacak ilk planlama büroları kurulmuştur. Çağdaş kent planlaması çalışmalarının başlangıcı sayılan bu bürolar, ulaşım ve altyapı sorunlarının yanı sıra, yeni kurulacak yerleşmeler, hızlı yapılaşma ve yoğunluk artışı, kent içi yeşil alanlar, kenti -üretim, ticaret, kültür, eğlence/dinlence ve konut gibi- işlevlere göre bölgelendirme türünden sorunlara da çözüm bulmaya çalışmışlardır. Ayrıca yeni yerleşme biçimleri de denenmiştir. Bunların en önemlilerinden biri, bir anayola paralel biçimde yerleşen
kent bölgelerinin oluşturduğu “çizgi kent”, öteki de hem kırsal, hem kentsel yerleşmelerin özelliklerini özümleyecek “bahçe kent”dir.

20.yy’da kent planlama, üniversitelerde okutulan bağımsız bir uğraş alanı durumuna gelmiştir. Bugün kent sorunlarının belli bir bölgeyi, hatta kentin tümünü ele alan planlamalarla çözümlenemeyeceği düşünülmekte, bunların bölge planlamasının, giderek ülke planlamasının bir parçası olduğu düşünceleri benimsenmektedir. Günümüzün kent plancıları çok karmaşık sorunları çözmek, belli ilkelerden ödün vermeden herkes tarafından benimsenebilecek öneriler geliştirmek, bunlar için de gerekli kaynaklan yönlendirmek gibi görevlerle karşı karşıyadırlar. Genel eğilim uzun vadeli katı planlar yerine, kısa vadeli esnek çözümler oluşturma yönündedir. Öteki sorunlann yanı sıra eskimiş kent bölgelerinin sağlıklaştınlması ve bunların yeni gereksinmeleri karşılayacak biçimde düzenlenmesi, çevre kirliliğinin önlenmesi ve kültür mirasının bir parçası olan tarihsel yapılarla geleneksel kent dokusunun korunması da bu uğraş alanını doğrudan ilgilendiren önemli konular arasındadır.

Türk ve Dünya Ünlüleri Ansiklopedisi