Kays bin Hatim Kimdir, Hayatı, Hakkında Bilgi
Ebû Yezîd Kays b. el-Hatîm (Sabit) b. Adî b. Amr el-Evsî (ö. m. 620) Medineli şair.
Câhiliye devrinde doğdu. Evs kabilesinin Benî Zafer koluna mensuptur. Dedesi Adî’nin Abdülkayslı bir kişi tarafından Öldürülmesinin ardından babası Hatîm de intikamını alamadan Hazredi Mâlik adında biri tarafından öldürüldü. Kays’ı annesi Kureybe bint Kays büyüttü. Büyüyünce dede ve babasının katledildiğini öğrenen Kays. babasının katilini Medine’de, dedesinin katilini Zülmecâz’da bulup öldürdü. Şiirlerinde Övünerek söz ettiği bu olaylar daha sonraki dönemlerde epik unsurların karışmasıyla bir yiğitlik destanı mahiyetine bürünmüştür. Daha çok bununla tanınan Kays, Evs ve Hazrec kabileleri arasındaki savaşlara katıldı; kılıcı ve şiirleriyle kabilesini savundu. Bu savaşların birinde yaralanarak sakat kaldı. Şiirlerinde özellikle Evs-Hazrec arasında geçen Buâs savaşından sıkça söz eder. Şiirleri tarihî yönden olduğu kadar töre ve geleneklere temas etmesi bakımından da önem taşır.
Kays b. Hatîm’in müslüman olmadığı, eşi Hawâ bint Yezîd’i müslüman olduğu için taciz ettiği, ancak Hz. Peygamber’in ikazı üzerine bundan vazgeçmeye söz verdiği, bu sebeple Resûl-i Ekrem’in onun hakkında, “Sözünün eri çıktı” dediği rivayet edilir. Ancak şiirlerinde İslâmiyet ve Hz. Peygamber’le ilgili hiçbir işaretin bulunmayışı bu rivayetin uydurulmuş olması ihtimalini düşündürmektedir. Kays hicretten önce Hazrec kabilesinin kararıyla intikam için öldürülmüştür. Son nefesini vermeden yerine Yezîd b. Avf’ın öldürülerek intikamının alındığı kaydedilir.
Kays’ın iki kızından Leylâ, Resûl-i Ekrem Medine’ye gelince kızlarıyla birlikte gidip ona biat etmiştir. Leylâ, Hz. Peygamber’e biat eden ilk kadın olup ezvâc-ı tâhirâta da dahil olmuştur. Kays’ın oğullarından Yezîd, Uhud Gazvesi’nde yaralanınca, Hz. Peygamber ona “Câsir” (yiğit) unvanını vermişti. Bir ara Küfe valiliği de yapan diğer oğlu Sabit, Hz. Ali ile birlikte Cemel, Sıffîn. Nehrevan savaşlarına katılmış, kendisi Yevmü’l-Cisr’de, üç oğlu da Yevmü’l-Hârre’de şehid düşmüştür.
Hayatının çoğunu Medine’de geçiren Kays, şiirlerinde şehirli zevk ve üslûbu ile bedevi şiir özelliklerini birleştirmiştir. Şiirlerinde hamâse. hiciv, fahr ve gazel temalarıyla başarılı savaş ve kadın tasvirleri, ayrıca yer yer hikemiyat gözlenir. Başta Hassan b. Sabit ile Abdullah b. Revâha olmak üzere, zamanındaki Hazreci şairlerin hemen hepsiyle şiir atışmaları (münâkazât) yapan Kays’ın birçok şiiri bestelenip okunmuştur. Bazı eleştirmenler onun şiirlerini Hassân’ınkilerden üstün kabul eder. Ebû Zeyd el-Kureşî Cem/î ere’sin de Kays’ı dördüncü tabaka şairleri arasında saymış, bir kasidesini de “müzehhebât” kategorisine dahil etmiştir. Kays b. Hatîm’in yaklaşık 300 beyitten ve yirmi üç kaside ve kıtadan oluşan divanı İbnü’s-Sikkît ri-vayetiyle zamanımıza intikal etmiştir. Divanın İngilizce tercümesiyle birlikte ilk neşrini Tadeusz Kovvalski gerçekleştirmiş daha sonra Nâsırüddinel-Esed ve İbrahim es-Sâmerrâî-Ahmed Matlûb (Bağdad1381/1962) tarafından yayımlanmıştır.
TDV İslâm Ansiklopedisi