KATEGORİ

Batı dillerine Yunancadan geçmiş olan “kategori” kelimesi ifade, yüklem ve bir nesneye yüklenen nitelik anlamlarına gelir. Arapçada “söz” anlamına gelen “kavi” kelimesinden türetilen “mekûlât” da, bu Yunanca kelimenin hemen hemen tam çevirisi olarak, bir nesne karşısında, onu tanımlamak için “söylenmiş sözler” anlamını taşır.

filozof/aristoteles-232455″ 230″ 238″

Kategoriler öğretisinin kurucusu olan Aristoteles´e göre, gerçek bilgi tümel olan önermelerle kurulur. Her önerme, en az iki terimden

meydana gelen bir yargıdır (hüküm). Bu iki terimden birincisi konu, ikincisi de yüklem, yanı obje hakkındaki bir ifadedir. Devamlı olarak konuya bir takı

m ifadeler yüklenir. Konu edilen ojbe tektir ve “cevher” dîye adlandırılır. Bu cevher hakkında söylenilen şeyler İse “araz”dır. Arazlar dokuz tanedir. Böylece bütün kategoriler, biri cevher, dokuzu da araz olmak üzere on adede ulaşır. Şimdi Aristoteles´e göre bu on kategorinin nelerden ibaret olduğunu sırası

yla bakalım:

1- Cevher (Substance): Bir önermede “o nedir ” sorusunun cevabıdır: “O ağaçtır” gibi;

2- Nicelik (Ouantİty): Önermedeki “kaç ” veya “ne kadar ” sorusunun cevabıdır: “Üç tanedir” veya “iki metredir” gibi;

3- Nitelik (quality): Önermedeki “nasıldır ” sorusunun cevabıdır: “Beyazdır”, “hastadır” gibi;

4- Görelik (relati-vity): Önermede, objenin diğer varlıklar­la nisbetini gösteren kategoridir: “O, onun nesidir ” sorusuna karşılık “oğludur” cevabı gibi;

5- Yer (space): Önerme­deki “nerede ” sorusunun cevabı olan ka­tegoridir: “Altında” gibi;

6- Zaman (time): Önermedeki “ne zaman ” sorusu­nun cevabıdır: “Geçen yıl” gibi;

7- Durum (state): Önermede objenin ne durumda olduğunu gösteren kategoridir: “Eğik”, “o-turmuş” gibi;

8- Sahib olma (mülk): Öner­mede konunun (obje) tasarrufunda bulunan şeyi gösteren kategoridir;

9- Etki (fiil): Objenin ne yaptığını gösteren kategoridir;

10- Edilgi (İnfial): Obje üzerine yapılan etkiyi gösteren kategori. Kategoriler Aristoteles´te eşyanın en genel Özelliklerini, varlığın objektif niteliklerini gösterirken, Kant´ta düşüncenin form ve niteliklerini gösterir. Kant, kategorilerin sayısını onikiye çıkarır. Bunlar, herbiri kendi içinde üçe ayrılan dört ana kategoridir:

1-Nicelik: a) Birlik, b) Çokluk, c) Bütünlük.

2- Nitelik: a) Olumlama, b) Olumsuzlama, c) Sınırlama. 3- Bağıntı: a) Cevher, b) neden-etki, c) Ortaklaşalık. 4- Modalite: a) Gerçeklik, b) Olabilirlik, c) Zorunluluk.

Yüksel KANAR – SBA