KATÂDE KİMDİR? HAYATI VE ESERLERİ
Ebü’l-Hattâb İbn-i Diâme es-Sedûsî el-Bısrî, Tabiîn’in ekâbiriridendir. A’mâ olarak (60) târihinde doğmuş, Basra’da yaşamış, (118) târihinde Vâsıt’da taundan vefat etmiştir. Yetmiş beş sene yaşadığına kaail olanlar da vardır.
Tabiin Arasındaki Mevkii:
Katâde, bir allâmedir. Fevkalâde bir kuvve-i hafızaya mâlik idi. Kendisi derdi ki: “Ben hiçbir muhaddise, bana bir daha iade et, demedim ve kulaklarımın her işittiğini kalbim mutlaka hıfzetti.”
İImâm-ı Ahmed b. Hanbel, Katâde’yi hıfz ile, fakaahetle sena eder, “Katâde tefsîr’e, ulemânın ihtilâfâtına pek vâkıftır.” derdi.
Saîd b. el-Müseyyeb de: “Bize Katâde’den daha mahfûzâtı çok bir Iraklı gelmemiştir.” der idi.
İbn-i Şîrîn de derdi ki : “Katâde nâsın ahfazıdır.”
Filhakika Katâde bir hârika idi. Tefsir’de. hadis’de, ilm’i ensâb’da, lisân-ı Arab’da, vekayi-i Arab’a vukufda asrının en ferîdi idi. Tefsir sahibidir.
Katâde, Enes b. Mâlik’den, Abdu’llâh b. Sercis’den, Saîd b. el-Müseyyeb ile İbn-i Sîrın’den, İkrime ile Hasan-ı Basrî’den rivayet eder. Kendisinden de Mis’ar, Ma’mer, Şeybân, Şu’be, Hammâd b. Seleme, İbn-i Amreveyh gibi zâtlar rivayette bulunurlar.
Zehebî’nin nakline nazaran Katâde, tedlîs ile ma’rûfdur. Yâni bâzan şeyhini bırakır da onun fevkindeki şeyhinden (= üstâzından) rivayette bulunur.
Mesela: Said b. Cübeyr’den, Mücahid’den bizzat hadis işitmediği halde bunlardan hadis rivayet eder; aradaki vasıtayı zikretmez. Bu hal,sahih bir garaza müstenid olmadıkça kerih görülür.
Kütüb-i Sitte’de bu zattan başka Tabiin’den ve onların tabi’lerinden Katade: “Her şey Allah’ın kudretiyledir, maasi mütesna.” derdi. Bu i’tikadiyle beraber rivayet ettiği hadislerle ihticacdan kimse geri durmazdı. Maahaza bu akidesinden rücu ettiği de rivayet olunuyor.
İbn-i Ebi Hatim, Katade’den şöyle rivayet ediyor.:
“Bize beyan olundu ki, Rasul-i Ekrem Salla’llahu aleyhi ve selem, Rum ve Faris mülkünün ümmetine verilmesiniRabbından istemiş, bunun üzerine Allahu Teala: De ki: Mülkün sahibi olan Allah’ım! Sen mülkü dilediğine verirsin; Sen mülkü dilediğinden çekip alırsın ve dilediğini de zelil edersin. Hayır Sen’in yedindendir.Şüphe yokki Sen her şeye kadirsin.” Ayet-i kerimesini inzal etmiştir.”(1)
Katade demiştir ki: “Hazret-i Peygamber’in zamanında Kur’an-ı Kerim’i kimler cem’ etmişti? Diye Enes b. Malik’den sual ettim, dedi ki:
Dört zat cem’ etmişti ki hepsi de Ensar’dan idi. Bunlar Übey b. Ka’b Muaz b. Cebel, Zeyd b. Sabit ve Ebu Zeyd idi.”
Velhasıl: Katade nevadir-i hilkatten alim bir zattır. Rahmetu’llahi aleyh.
Me’hazlar: Ed-Dürrü’l- Mensür. Kitabü’l- Menkul, Umdetü’l- Karia, Tezkiretü’l- Huffaz, Kaamüsü’l-A’lam,El-A’lam.
KAYNAK: Ömer Nasuhi Bilmen, Büyük Tefsir Tarihi (Tabakatü’l-Müfessirin), Bilmen Yayınevi