Kasım Han­lığı Tarihi, Özellikleri, Hakkında Bilgi

Kasım Han­lığı. Altın Orda Devleti’nin parçalanmasından sonra Moskova yakınlarında kurulan Türk hanlıklarından biri (1445-1681)

Kazan Hanı Uluğ Muhammed’in isteği üzerine kurulan hanlığın adı ilk hüküm­darı Kasım Han’dan gelir. Rusça kaynak­larda hanlığın merkezi olan şehrin ismi Meşçerskiy ve Gorodets olarak da geçer. Kasım Hanlığı’nın ortaya çıkışından son­ra Kasım veya Han-Kirman adıyla anılan şehir, Oka nehrinin sol kıyısında Mosko­va’nın 2SÛ km. kadar güneydoğusunda, Kazan’ın 470 km. güneybatısında bir yer­leşim birimidir.

Kasım Hanlığı’nın kuruluşu, Doğu Avrupa’daki Türk devletleriyle Slav knezlileri (prenslik) arasındaki mücadeleler ve bunların politikalarıyla yakından ilgilidir. Uluğ Muhammed. küçük hanlıklara par­çalanmış olan Altın Orda Devleti’ni tek­rar bir idare altında toparlamak istiyor­du. Ancak bunu gerçekleştirebilmek için hem Slav beylikleri hem diğer hanlıklar­la mücadele etmesi gerekiyordu. Kendi hâkimiyetini tanıtmak amacıyla 1439’da Ruslar’a karşı çıktığı ilk seferde Moskova kapılarına gelen Uluğ Muhammed 7Temmuz 1445 tarihindeki ikinci seferinde Vladimir’e kadar ilerledi, Suzdal meydan savaşında Ruslar’ı yenerek Moskova Knezi Vasili’yi esir aldı. Ödediği yüklü miktar­daki fidye neticesinde serbest kalan Va­sili, Uluğ Muhammed Han’la onun bütün isteklerini kabul eden bir antlaşma yaptı. Bu antlaşmaya göre Moskova, Uluğ Mu­hammed Han’a savaş tazminatı ödeye­cek, daha önce Altın Orda Hanlığı’na karşı olan yükümlülüklerini şimdi Kazan Han­lığı’na ifa edecekti. Barış şartlarının ye­rine getirildiğini kontrol etmek üzere Moskova’da ve öteki Rus vilâyet merkez­lerinde birçok Kazanlı memur bulundu­rulacaktı. Antlaşmanın önemli bir mad­desi de Moskova Knezliği sınırlan dahilin­deki Oka ırmağı üzerinde bir hanlık ku­rulmasını öngörüyordu.

Bazı kaynaklara göre 1445’te. bazılarına göre ise 1452-1456 yıllarında kuru­lan Kasım Hanlığı’nın başına Uluğ Mu­hammed’in oğlu Kasım getirildi. Uluğ Muhammed Han’ın ölümünden bir süre sonra Kazan Hanlığı’nda taht mücadele­si başladı. Bu gelişmelerle yakından ilgi­lenen Moskova Knezliği Kasım Han’a tam destek verdi. Fakat Kazan’a yaptığı ilk se­ferden başarısızlıkla dönen Kasım Han’ın durumu da sarsıldı. Moskova Knezliği’ne daha sıkı bağlarla bağlandı ve bir bakıma onun vasalı haline geldi. Kasım hanları bundan böyle unvan ve topraklarını, dev­let vergilerini toplama yetkilerini koru­makla birlikte dış işlerinde Moskova’ya tâbi oldular ve öteki Rus beyleri seviyesi­ne düştüler. Moskova knezleri, bir yan­dan onların siyasî ve askerî birikimlerin­den yararlanırken bir yandan da Kırım ve Kazan hanlıklarına karşı kullanmaya baş­ladılar.

Kazan hanının ölümünden sonra Ka­zan’a başarısız bir sefer yapan Kâsım’ın 1468’de(873) vefatıyla yerine oğlu Danyal (Danyar) geçti (1468-1486). Danyal, Rus-lar’ın 1471 -1477 yıllarında yapılan Novgo-rod seferlerine katıldı; 1472’de Altın Or­da Hanı Ahmed’in üzerine yürüdü. Onun ölümünün ardından III. İvarı hanlığın ba­şına Kırım’dan Nur Devlet Giray’ı getirdi. Böylece Kasım Hanlığı’nda Uluğ Muham­med ailesi dönemi kapanmış oldu. Nur Devlet zamanında Altın Orda Devleti’nin merkezi olan Saray şehri yağmalandı. Nur Devlet’in oğlu Satılgan da yine Ruslar’ın yanında Altın Orda ve Kazan hanlıklarına yapılan seferlere katıldı. Satılgan’ın kar­deşi Canay hakkında fazla bilgi bulunma­makla birlikte Litva’ya karşı sefere çıktı­ğı bilinmektedir. Canay’dan sonra Kasım Hanlığı’nda Kırım hanları sülâlesi sona er­di, Astarhan hanları dönemi başladı. Astarhan Hanı Bahtiyar Sultan’ın oğlu olup 1502’de Moskova’nın hizmetine giren Şeyh Avliyar 1812’de (918) Kasım hanlı­ğına getirildi ve beş yıl kadar bu makam­da kaldı. 1S16’da (922) Smolensk seferi­ne katıldı.