Kimdir

Kâşgarlı Mahmud’un Dîvân-ü Lûgatit-Türk eseri hakkında bilgi

Kâşgarlı Mahmud’un Dîvân-ü Lûgatit-Türk eseri hakkında bilgi: Ahilik kelimesinin kökeni ile ilgili bilgiler bulu­nan ve tarafından 1072-1074 yılları arasında kaleme alınan ilk Türkçe sözlük­tür. Türk, Türkmen, Oğuz, Çiğil, Yağma ve Kırgız boyları arasında derlemiş olduğu ağız ve lehçele­ri karşılaştırmalı olarak işlemiş, sonra Dîvân’ını oluşturmuştur.

Dîvân-ü Lûgati’t-Türk, bir önsöz ve sözlük kıs­mından oluşur. Önsözde yazar Türk dili ve dil­bilgisi kuralları hakkında bilgiler verir. Bu ara­da, o bilgileri nasıl elde ettiğini anlatır. İkinci, yani sözlük bölümü, Türkçe kelimelerin Arapça açıklamalarını kapsar. Bu nedenle eser, Arapça yazılmış bir Türkçe sözlüktür. Başka bir deyişle Türkçe’den Arapça’ya bir sözlüktür. Arapça dil-bilgisindeki şekillerine göre sıralanmış 7500’den fazla kelime hakkında açıklama yapılmıştır.

Bazı araştırmacılar, Ahilik kelimesinin kökenini Dîvân-ü Lûgati’t-Türk’teki Türkçe “akı” kelimesi­ne bağlamışlardır. Dîvân’da “akı” kelimesinin eli açık, cömert anlamlarına geldiği görülmektedir. Bu kelime iyi manasına da gelmektedir. Nitekim cevizin iyisi için “akı yagak” denmiştir. Bunun gibi “akılık”, “akıla” kelimelerinin de aynı anlama geldiği görülmektedir.

Aziz AYVA

Kaynak: Ahi Ansiklopedisi, 1. cilt, T.C. Gümrük ve Ticaret Bakanlığı, Ankara, 2014