Sosyoloji
Karadeniz’de Yabancı Vapur Kumpanyaları ve Göç
Süleyman
Uygun – Karadeniz’de Yabancı Vapur Kumpanyaları ve Göç
Uygun – Karadeniz’de Yabancı Vapur Kumpanyaları ve Göç
Osmanlı Devleti’ne yönelik Karadeniz
havzasında yaşanan münferit ve kitlesel zorunlu göç hareketleri, tabi oldukları
Batılı devletlerin uzantıları olan buharlı deniz nakliyat kumpanyaları tarafından
da fırsat olarak görüldü. Bunun neticesinde Karadeniz her geçen gün daha fazla
yabancı buharlı deniz nakliyat kumpanyasının ilgisini çekti. Bilhassa Kırım
Savaşı’nın (1853-1856) ardından Karadeniz’deki buharlı rekabeti doruğa ulaştı.
havzasında yaşanan münferit ve kitlesel zorunlu göç hareketleri, tabi oldukları
Batılı devletlerin uzantıları olan buharlı deniz nakliyat kumpanyaları tarafından
da fırsat olarak görüldü. Bunun neticesinde Karadeniz her geçen gün daha fazla
yabancı buharlı deniz nakliyat kumpanyasının ilgisini çekti. Bilhassa Kırım
Savaşı’nın (1853-1856) ardından Karadeniz’deki buharlı rekabeti doruğa ulaştı.
Kırım Savaşı’nın hemen akabinde Karadeniz
nakliyatındaki en büyük aktörler, Avusturya Lloyd, Osmanlı buharlıları ve
Fransız Mesajeri kumpanyalarıydı.
nakliyatındaki en büyük aktörler, Avusturya Lloyd, Osmanlı buharlıları ve
Fransız Mesajeri kumpanyalarıydı.
Beraberinde bir miktar parası olan göçmen ve
muhacirler, uzun süre Babıali’nin göndereceği vapurları beklemek yerine sürekli
limana uğrayan yabancı vapur şirketlerine ait buharlılara binmeyi tercih
etmekteydiler.
muhacirler, uzun süre Babıali’nin göndereceği vapurları beklemek yerine sürekli
limana uğrayan yabancı vapur şirketlerine ait buharlılara binmeyi tercih
etmekteydiler.
Denizin ve hava şartlarının kötü olduğu
durumlarda hayvanlar da insanlar gibi çok zor şartlarda taşınabiliyordu.
Örneğin 1894 yılında Paquet Kumpanyası’nın Armenie adlı vapurunda taşınan 750 koyun
havasızlıktan telef olmuştu. Kaptan ölü koyunları Marmara açıklarında denize
atıvermişti. Karadeniz’in açıklarında telef olan hayvanların leşleri ve bu
leşlerin ağır kokusu ve yaydığı hastalık atmosferinde yolcular da seyahat etmek
zorunda kalmıştı.
durumlarda hayvanlar da insanlar gibi çok zor şartlarda taşınabiliyordu.
Örneğin 1894 yılında Paquet Kumpanyası’nın Armenie adlı vapurunda taşınan 750 koyun
havasızlıktan telef olmuştu. Kaptan ölü koyunları Marmara açıklarında denize
atıvermişti. Karadeniz’in açıklarında telef olan hayvanların leşleri ve bu
leşlerin ağır kokusu ve yaydığı hastalık atmosferinde yolcular da seyahat etmek
zorunda kalmıştı.
1892’yılında Ağustos sonundan Eylül
nihayetine kadar zuhur eden kolera salgınında yeterli tedbirler alınmadığı için
Akçaabat ahalisinden 300 kadarı hastalığa yakalanmış, bunların yüzde sekseni
ölmüştür.
nihayetine kadar zuhur eden kolera salgınında yeterli tedbirler alınmadığı için
Akçaabat ahalisinden 300 kadarı hastalığa yakalanmış, bunların yüzde sekseni
ölmüştür.
Lloyd’a ait Sphinx vapuru, savaştan dolayı
hayatlarını kurtarmak için Kavala limanında toplanmış olan 3.000 Çerkez’i alarak
Lazkiye’ye götürmek üzere 1878 Mart’ının ilk haftası Kavala limanına
yanaşmıştı. Mülteci sayısı her zamanki gibi geminin taşıma kapasitesini
ziyadesiyle aşmaktaydı.
hayatlarını kurtarmak için Kavala limanında toplanmış olan 3.000 Çerkez’i alarak
Lazkiye’ye götürmek üzere 1878 Mart’ının ilk haftası Kavala limanına
yanaşmıştı. Mülteci sayısı her zamanki gibi geminin taşıma kapasitesini
ziyadesiyle aşmaktaydı.
Sphinx muhacirlerin tamamını alarak yola
koyuldu. 5 Mart 1878’de sabah saat 7 sularında Kıbrıs adasında Zafer Burnu
(Cape St. Andrea) denilen sahile yaklaştığı esnada Güneydoğu yönünden esen güçlü
bir rüzgâr vapuru hayli sarsınca kaptan daha güvenli olarak gördüğü Magosa
(Famagusta)’ya gitmeyi ve hava düzelinceye kadar orada demirlemeyi düşündü.
koyuldu. 5 Mart 1878’de sabah saat 7 sularında Kıbrıs adasında Zafer Burnu
(Cape St. Andrea) denilen sahile yaklaştığı esnada Güneydoğu yönünden esen güçlü
bir rüzgâr vapuru hayli sarsınca kaptan daha güvenli olarak gördüğü Magosa
(Famagusta)’ya gitmeyi ve hava düzelinceye kadar orada demirlemeyi düşündü.
Vapur nihayet Magosa’ya vasıl oldu. Sphinx,
öğleden sonra üç sıralarında havanın biraz düzelmesiyle İskenderiye’ye gitmek
üzere yeniden hareketlendi. Vapur, tam yola koyulmuşken yeniden rüzgâr zuhur
etti.
öğleden sonra üç sıralarında havanın biraz düzelmesiyle İskenderiye’ye gitmek
üzere yeniden hareketlendi. Vapur, tam yola koyulmuşken yeniden rüzgâr zuhur
etti.
Saat 7 sıralarında bir başka felaket yaşandı,
geminin ön tarafındaki hangarlarında dumanlar yükselmeye başladı.
geminin ön tarafındaki hangarlarında dumanlar yükselmeye başladı.
Yangının tamamen vapurun tamamını sarmasını
ve mültecilerin boğulmasını engellemek için mürettebat hangar ve depoların
kapaklarını kapatmak istedi. Lakin depo ve hangarlarda halen çok sayıda mülteci
bulunmaktaydı.
ve mültecilerin boğulmasını engellemek için mürettebat hangar ve depoların
kapaklarını kapatmak istedi. Lakin depo ve hangarlarda halen çok sayıda mülteci
bulunmaktaydı.
500 mülteci canlarından vaz geçmek suretiyle
kapağın kapatılmasını kabul etti. Vapurun
olabildiği kadar tahliye edilmesi sağlandı ancak korkulan son gerçek oldu. Terkedilen
Sphinx vapuru, içerisinde bulunan 500 mülteci ile tamamen yanarak enkaza
dönüştü (s. 802-803).
kapağın kapatılmasını kabul etti. Vapurun
olabildiği kadar tahliye edilmesi sağlandı ancak korkulan son gerçek oldu. Terkedilen
Sphinx vapuru, içerisinde bulunan 500 mülteci ile tamamen yanarak enkaza
dönüştü (s. 802-803).
—
Uygun, Süleyman. (2017), “Karadeniz’de Yabancı Vapur Kumpanyaları ve
Göç,” Geçmişten Günümüze Göç, Ed.
Osman Köse, Canik Belediyesi Kültür Yayınları, Cilt: 2, (s. 789-807), Samsun
Göç,” Geçmişten Günümüze Göç, Ed.
Osman Köse, Canik Belediyesi Kültür Yayınları, Cilt: 2, (s. 789-807), Samsun