Karabağ Tarihi, Nerede, İşgali, Nüfusu, Hakkında Bilgi

Karabağ. Azerbaycan’da tarihî öneme sahip bir idarî bölge.

Eski Roma ve Yunanlılar’ın Albanya, Araplar’ın Helenistik devirde burada ya­şayan Arran veya Arianoi adlı bir kavme izafeten Arrân dedikleri Gence ve Karabağ’ı ihtiva eden bölge Türk hâkimiyeti döneminde Karabağ adını almıştır. Bölge dağların ve yüksek yaylaların hâkim oldu­ğu bir araziye sahiptir. Sınırları güneyde Hudeferin Köprüsü’den Sınık Köprüsü’ne kadar Araş çayı, doğuda Kür çayı, kuzey­de Gence ile sınırı Goran çayına kadar olan kısım ve Kuşbek, batıda Salvatı ve Erikli olarak adlandırılan Karabağ dağları oluş­turur. Merkezi Stepanekert şehri olan bölge 4400 km2 genişliğindedir. Nüfusu 193.000’dir.[1991 tahmini]

Karabağ Roma, Sâsânî ve Bizans hâki­miyetinde kaldıktan sonra Hz. Osman za­manında müslümanlar tarafından fethe­dildi. V. (XI.) yüzyılda Büyük Selçuklular bölgede kontrolü ele geçirdi­ler. Bölge bu tarihten itibaren Oğuz mu­haceretine sahne oldu. Ardından Irak Selçukluları1 nın eline geçen Karabağ ve civarı sırasıyla İldenizliler, İlhanlılar, Timurlu ve Akkoyunlular’ın idaresi altına girdikten sonra Safevî!er”in eline geçti. Safevîler döneminde Şah Tahmasb, Ana­dolu’dan gelerek Akkoyunlular’a karşı sa­vaşan Kaçar kabilesinden Şahverdi’yi Ka­rabağ beylerbeyi tayin etti. Osmanlılar’ın bu bölgeyle ilgilenmeleri XVI. yüzyılın ilk yarısındaki İran seferlerine rastlar. Ancak bölgenin doğrudan Osmanlı idaresine geçmesi 1578 Osmanlı-Safevî savaşı esnasında oldu. 1590 antlaşmasıyla Os­manlı Devletinin Yukarı Azerbaycan’da­ki hâkimiyetini tanıyan Safevîier 1603’te karşı saldırılar sonucunda bölgeyi yeniden ele geçirdiler. Osmanlı idaresi altında iken bu bölge Gence’nin fethinin ardından-kurulan eyaletin sınırları içindeydi. 1001 (1593) tarihli kayıtlarda burası “vilâyet-i Gence Karabağ” adıyla zikredilmiştir. Bu­rada Gence [Gence, Gence Aranı, Gence Dağistanı, Şemkür Aranı, SonkurDağısta-nı, Kürkbasan Aranı, Şütür, Dankı, Zegem Aranı, Yavlak, Tavus, Temirhasan nahiye­leri] Berda, Hacın, Ahıstâbâd. Dizak, Ha-. kâri ve Varand sancakları yer almaktaydı.

Karabağ XVIII. yüzyıla kadar Safevî-ler’in kontrolü altında kaldı. 1722-1724 yıllarında Ruslar’ın bu bölgeye inmesi üzerine harekete geçen Osmanlı Devleti Azerbaycan’ı ele geçirdi. Ruslar’la 1724′-te İstanbul’da yapılan antlaşmayla Kara­bağ Osmanlı Devleti sınırları içinde bıra­kıldı. Fakat 1 731 ‘den itibaren hızlanan Osmanlı-İran savaşı sonrasında 1736’da yapılan antlaşmayla İran’a terkedildi. İran’da Nâdir Şah’ın idareyi ele geçirme­sinin ardından Karabağ’da önemli geliş­meler oldu. Nâdir Şah, Karabağ’da idareyi elinde tutan ve kendine boyun eğmeyen Cevanşir aşiretinin reisi Penah Ali’yi Ho­rasan’a sürdü. Ancak Nâdir Şah’ın 1747’-de öldürülmesinden sonra Horasan’dan kaçıp Karabağ’a gelen Penah Ali burada Karabağ Hanlığı’nı kurdu. 1748-1750 yıl­larında Bayat, Şahbulak, Eskeran ve Şuşa (Penahâbâd) kalelerini yaptırarak hanlı­ğını kuvvetlendirmeye çalıştı. 1 751’de Kaçarlı Muhammed Hasan Han’ın saldı­rılarını püskürtmeyi başardı. Ardından Afşarlı Feth Ali Han kumandasındaki bir birlik 17S5’te Şuşa’ya hücum etti. Uzun süren bu kuşatmadan sonra Penah Ali Han ona tâbi oldu ve oğlu İbrahim Han’ı rehin verdi. O sıralarda İran’da diğer bir güç odağı da Kerim Han Zend idi. Feth Ali ile arası iyi olmayan Kerim Han ile bir­likte hareket eden Penah Ali Han, Feth Ali’yi mağlûp ederek esir aldı.