Kapitülasyonlar Tarihi, Kimlere, Neden Verildi

Osmanlı Devletinde yabancılara adli, mali, idari ve dini sahada yabancılara tanınan imtiyaz ve muafiyetler ve antlaşmalar. Kapitülasyonlara, kısaca “imtiyâz” veya “imtiyâzât-ı ecnebiyye” de denir.

Osmanlı Devleti ilk olarak I. Murâd devrinde 1365’te Dalmaçya kıyılarında fakir bir ülke olan Ragusa Cumhûriyetine beş yüz duka haraç karşılığında ticârî imtiyaz verildi. 1397’de Osmanlı ülkesine gelen Bizans elçi ve konsoloslarına bâzı imtiyazlar verildi. Bu imtiyazlar karşılığında Bizans İmparatorluğundan İstanbul’da bir Türk mahallesi kurma ve bu mahallede oturan Türklerin dâvâlarına bakmak üzere kâdı ile din işlerine bakacak müftî atama hakkı alındı. I. Bâyezîd’in oğulları Süleymân Çelebi, Mûsâ Çelebi ve Mehmed Çelebi
devirlerinde de yabancılara bâzı imtiyazlar tanındı. (Fâtih) II.Mehmed, İstanbul’u fethettiğinde, Bizans’ın Venedik ve Ceneviz’e tanıdığı imtiyazları küçük bâzı değişikliklerle kabul etti. 1479’da yine II. Mehmed tarafından Venedik’e Kefe ve Trabzon’da ticâret yapma hakkı tanındı. II. Mehmed’in Venedik’e verdiği bu imtiyazları (Yavuz) I.Selim 1513’te ve (Kânûnî) I.Süleymân 1521’de yapılan Osmanlı-Venedik ticâret antlaşmalarıyla genişleterek kabul ettiler. Mısır’ın fethinden sonra Fransız, Venedik ve Katalanlara Memlûkler tarafından verilen imtiyazlar, I. Selim tarafından da tanındı. Osmanlı sultanları verdikleri bu imtiyazlarla fethettikleri ülkelerde ticârî faaliyetlerin canlı kalmasını ve ellerine geçirdikleri önemli transit yolların faal olmasını sağlıyorlardı. Ayrıca, bu asırda Amerika’nın ve Ümitburnu’nun keşfedilmesi sebebiyle İpek yolu ticâreti Osmanlı topraklarından uzaklaşmış, ticâret batıya kaymıştı.