Kalender Şah Kimdir, Hayatı, İsyanı/Ayaklanması, Hakkında Bilgi

Kalender Şah (ö. 933/1527) Kanuni Sultan Süleyman döneminin başlarında isyan eden Celâli reisi.

Hacı Bektâş-ı Velî soyundan olup “Ka­dıncık Ana’dan doğma Habib Efendi”nin torunu” olduğu rivayet edilir. Yine riva­yete göre babası İskender, Hacı Bektâş-ı Velî’den sonra gelen büyük Bektaşî şeyhi Balım Sultan’ın oğludur. Anadolu’da Safevîler’in desteğiyle çıkarılan isyanların en önemlilerinden birinin liderliğini üst­lenen Kalender’in Hacı Bektaş ocağı şeyhi olması dışında hayatı hakkında bilgi mev­cut değildir.

Anadolu’da artan malî sıkıntılar yanın­da yeni düzenlemelerden memnun olma­yan ve yoğun Safevî propagandasından etkilenen Türkmen gruplarının destek verdiği Kalender’in isyanı 1826 Mohaç seferi sırasında patlak verdi. İsyan Orta Anadolu’da süratle yayıldı. Kalender’in isyanı sırasında Çiçekli, Akça Koyunlu, Masadlı, Bozoklu gibi büyük Türkmen aşiretleri onun yanında yer almıştı. Ayrı­ca daha önce çıkan Baba Zünnun isyanında dağıtılan gruplar da ona katılmıştı. Kaynaklara göre Kalender’in etrafında 30.000 kişi toplanmıştı. İsyanın başlama­sı ve yayılması haberi Kanuni Sultan Süleyman’a sefer dönüşü Petervaradin’de ulaştı. Anadolu Beylerbeyi Behram Paşa ile Karaman Beylerbeyi Mahmud Paşa is­yanı bastırmakla görevlendirildi. Bu kuv­vetler yetişmeden önce Rum (Sivasl Bey­lerbeyi Yâkub Paşa Kalender’e mağlûp ol­du. Ardından Diyarbekir Beylerbeyi Deli Hüsrev Paşa ile Pasin ovasında yapılan çarpışmada geri çekilmek zorunda kalan Kalender, Anadolu Beylerbeyi Behram Paşa’yı Karaçayır’da yenilgiye uğrattı. Behram Paşa, kendisine katılan Karaman ve Halep beylerbeyileriyle birlikte Tokat civarında Cincife’de tekrar onunla savaşa tutuştu.[8 Ramazan 933/8 Haziran 1527] Çok çetin geçen savaşta Behram Paşa yi­ne mağlûp oldu. Karaman beylerbeyi, Alâiye, Amasya, Birecik beyleriyle Karaman ve Anadolu timar defterdarları hayatla­rını kaybettiler. Sadrazam Maktul İbrahim Paşa, bu yenilgi haberleri üzerine emrindeki 3000 yeniçeri ve 2000 sipahi ile Elbistan’a kadar ilerledi. Osmanlı kuv­vetlerinin yoğun baskısı karşısında tutunamayacağını anlayan Kalender İran’a gitmeye niyetlendi, sonra da Bağdat’a yöneldi. İbrahim Paşa, tedbir olarak Ka­lender’e mağlûp olan askerleri ordugâ­hına sokmadığı gibi timarları ellerinden alınmış Dulkadırlı sipahileri ve Türkmen ileri gelenlerini davet ederek eski hakla­rının geri verileceğini bildirdi. Bunun üze­rine Kalender’in safındaki sipahi grupları ve Türkmen beyleri İbrahim Paşa’nın ya­nına geldiler. Paşa boy beylerine hil’at giydirip onlara bağışlarda bulundu. Daha sonra da Kalender’i Elbistan civarında Başsaz yaylasında mağlûp etti. Kalender ile yanındaki Dulkadırlı beylerinden Veli Dündar öldürüldü. [22 Ramazan 933/22 Haziran 1527]

Kalender Şah’ın isyanı ilk çıkışı ve gö­rünüş itibariyle Alevî temayüllü Türkmenler’in ihtilâlci mehdîlik anlayışına bağlı bir isyandır. Ancak isyana Osmanlı hüküme­tinin ve mahallî idarecilerin tutumundan ve yeni malî düzenlemelerden rahatsız olan kimseler de katılmıştır. Böylece bu hareket, daha sonraki dönemlerde gide­rek mahiyeti değişecek olan Celâlî İsyan­ları’nın ilk örneği olarak da nitelendirile­bilir.

TDV İslâm Ansiklopedisi