Justinianus Köprüsü (Beşköprü)

tarihi_eserler_4/justinianus_koprusuu Bizans imparatoru Justinianus  (527 – 565) tarafından miladi 559 – 562 arasında inşa edilen köprü erken dönem Bizans eserlerinin Doğu Marmara’daki en görkemli eserlerinden biridir.  430 metre uzunluğunda 9.85 metre genişliğinde ki köprü 12 kemerden oluşmaktadır.
Günümüzde köprünün 330 metre’lik bölümü kalmıştır.  Bunun en önemli sebebi batı yönünde ki “Zafer Takısı”nın varlığını koruyamamasıdır.

Köprü kemeri altından Sapanca Gölü’nün suyunu Sakarya Nehrine ulaştıran Çark Deresi, ayrıca birinci kemer altından Adapazarı ilçe sınırlarına giren tren yolu bu köprünün altından geçmektedir.

Justinianos köprüsü Anadolun’nun kuzey batısında, Adapazarı’na 5 kilometre, tarihi Bitinya bölgesinde yer almaktadır. Geç Roma dönemi tarihçici Prokop’a göre, birbirlerine bağlanmış kayıklardan oluşan seyyar bir köprü yerine inşa edildi. Güçlü akıntı nedeniyle kayıklar sık sık kopup akıntıyla yok olunca Sakarya nehri üzerindeki ulaşım her seferinde kesiliyordu. İmparator Justinianos’un taştan bir köprü yaptırması, nehir geçişinin büyük stratejik önemi ile ilgili olduğu da tahmin ediliyor, zira Konstantinopolis’ten Justinianos’un sık sık savaştığı Sasani İmparatorluğu sınırına kadar uzayan antik bir krallık yolu buradan geçiyordu.

Justinianos köprüsünün yapım süresi farklı edebi kaynaklardan yararlanarak kesin bir şekilde tespit edilebilmiştir. Bunlara göre Justinianos Trakya’ya yaptığı bir inceleme yolculuğundan geri döndüğü 559 yılının sonbaharında köprü yapmına başlandı ve İran’la 562 yılında kabul edilen barış antlaşmasından sonra tamamlandı. Tarihçi Theophanes’e göre köprü yapımına annus mundi 6052 yılında başlanmış, buysa 559 ya da 560 yılına denk gelir. Yapının 562 yılında tamamlanmış olduğu, İmparator Justinianos’u ve eserlerini öven Paulos Silentiarios ve Agathias’a ait şiirlerden anlaşılabilir. Öte yandan köprü yapımı, antik edebiyat eserlerinin tarihlenmesi için ipucu sağlamıştır: Prokop, De Aedificiis adlı geç Roma dönemi mimarisi hakkındaki önemli eserinde köprünün hala yapım aşamasında olduğunu ifade ettiği için, bu eserini 560-561 yıllarında yayınladığı varsayılabilir – genellikle sanıldığından beş ya da altı yıl önce.

tarihi_eserler_4/justinianus_koprusuuu Geniş Sakarya nehrinin eski yatağı yaklaşık 3 kilometre kadar doğuya kaydığı için, yapı bugün Sapanca gölünün (antik adı: Sophon) bir çıkışı olan, küçük Çark Deresi (antik adı: Melas) üzerindedir.

Justininanos köprüsün tamamen kireçtaşından yapılmıştır. Oldukça iyi korunmuş yapı iki ucundaki dayanaklarıyla birlikte 429 metre’lik bir uzunluğa sahip olup 9,85 metre’lik genişliği ve yakl. 10 m’lik yüksekliyle de görkemli ölçülere sahiptir. Yapının görkemi, her biri 23 ila 24,5 metre arası genişlikteki kemerlerle vurgulanmaktadır. Köprü ayaklarının genişliği ise yaklaşık 6 m’dir. Nehrin ortasındaki beş kemer, biri 19,5 metre, diğeri 20 metre genişliğinde iki kemerle sonlanır; batı tarafındaki kemerlerinden bir tanesinin altından günümüzde Çark Deresi akmaktadır. Nehir yatağının dışında, sel bölgesinde, köprüyü selden korumak için ayrıca 3 ila 9 metre genişliğinde beş kemer dehlizi bulunur. Bunlardan ikisi batı kıyısında, üçü doğu kıyısındadır. Doğu kıyısındakiler tek hatlı bir demiryolu yapımı esnasında kısmen tahrip edilmiştir. Kıyı bölgesinden nehir yatağı üzerindeki yedi kemere geçişteki iki köprü ayağın her birinin kalınlığı yakl. 9,5 m’dir. Yedi büyük kemerin uç taşlarında eskiden muhtemelen Hıristiyanlığın sembolü olan haçlar vardı, ancak bunlardan sadece iki tanesi bugüne kadar korunabildi.