Jules Bordet Kimdir, Hayatı, Eserleri, Hakkında Bilgi

BORDET, Jules (1870-1961)

Belçikalı bakteriyoloji bilgini. Kan serumundaki bağışıklık tepkimelerini açıklayarak, bağışıklıkbilim ve serumbilimin kurucusu olmuştur.

Jules-Jean-Baptiste-Vincent Bordet 13 Haziran 1870’te Soignies’de doğdu. 1892’de Brüksel Üniversi-tesi’nden tıp diplomasını alarak Paris’teki Pasteur Enstitüsü’nde Meçnikov’un laboratuvarmda çalışmaya başladı. 1901’de Brüksel’e dönünce, yeni kurulan bakteriyoloji ve kuduz enstitüsünün yöneticiliğine getirildi ve iki yıl sonra Brabant Pasteur Enstitüsü adını alan bu kuruluştaki görevini 1940’a değin sürdürdü. Bu arada 1907-1935 yılları arasında Brüksel Üniversitesi’nde bakteriyoloji profesörü olarak ders verdi, insanda bağışıklık mekanizmasının anlaşılmasına ışık tutan çalışmalarıyla 1919 Nobel Fizyoloji ve Tıp Ödülü’nü alan Bordet 6 Nisan 1961’de Brüksel’ de öldü.

Bordet 1895’te Meçnikov’un laboratuvarmda çalışırken, bakteriyoliz (kan serumunun bakterileri eriterek yok etmesi) olayında iki maddenin etken olduğunu gözlemledi. Bunlardan biri zaten varlığı bilinen antikorlardı. Ancak, kan serumu 55°C’a kadar ısıtıldığında, antikorlar ısıya dayanıklı olmalarına karşın bakteriler üzerindeki etkisini yitiriyordu; buradan yola çıkan Bordet, bakteriyolizde ikinci bir maddenin antikorlara yardımcı olması gerektiğini ve ısıya dayanıksız olan bu madde 55°C’ta yok olduğu için antikorların tek başma bakteriyoliz yapamadığını düşündü. Bordet’nin “aleksin” adını verdiği, sonradan Ehrlich’in kompleman (tümleyici) diye adlandırdığı bu madde, hastalık yapıcı mikroorganizmaların varlığına bağlı olmaksızın kanda doğal olarak bulunur. Oysa antikorların üretilmesi için, böyle bir mikroorganizmanın (antijen) vücuda girmiş olması gerekir. Antijen-antikor-kompleman arasındaki tepkimeleri inceleyen Bordet, 1901’de kayınbiraderi Octave Gengou ile birlikte, bu tepkimenin bulaşıcı hastalıklar için kesin bir tanı yöntemi’ olacağını açıkladı. Gerçekten de, hastalık bulaşıp bulaşmadığı bilinmeyen bir insan ya da hayvanın kanı, o hastalığın antijenini taşıyan bir serumla karıştırıldığında, eğer kanda antikor varsa antijeni yoketmek için komple-mam kullanacak, böylece kan serumundaki komplemanın tüketilip tüketilmediği saptanarak antikorun ve dolayısıyla hastalığın varlığı anlaşılabilecekti. Bordet-Gengou tepkimesi, sonradan tifo, tüberküloz gibi bulaşıcı hastalıkların ve Wassermann tarafından frenginin tanısında kullanıldı; bağışıklık mekanizmasını açıklığa kavuşturan bu çalışmaları nedeniyle de 1919’da Nobel Fizyoloji ve Tıp Ödülü Bordet’ye verildi.

Bu en önemli çalışmasının dışında Bordet, 1898’de, yalnızca bakterilerin değil, vücuda giren yabancı alyuvarların (eritrositlerin) da aynı tepkimeyle kan serumunda yok edildiğini gözlemleyerek bu olaya “hemoliz” adım verdi. 1906’da, gene Gengou ile birlikte, boğmacanın hastalık yapıcı etkeni olan Bordetella pertussis’i buldu ve bu havasız yaşar, gram negatif bakterinin endotoksinini kullanarak boğmaca aşısını hazırladı.

Bordet’nin bağışıklık ve serumbilimin temelini oluşturan araştırmaları, çeşitli aşı ve serum hazırlama tekniklerinin geliştirilmesine ve birçok hastalığın kesin tanısına olanak sağlamıştır.

•    YAPITLAR (başlıca): Traite de l’immunite dans les maladies infectieutes, 1920,(“Bulaşıcı Hastalıklarda Bağışıklık Üzerine İncelemeler”).

•    KAYNAKLAR: J. Beumer, “Jules Bordet 1870-1961”, Journal of General Microbiology, 1962; P.Bordet, “Jules Bordet”, Flonlege des sciences en Belgique pendant le XIX siecle et le debut du XXe, 1968.

Türk ve Dünya Ünlüleri Ansiklopedisi