Josef von Sternberg Kimdir, Hayatı, Eserleri, Hakkında Bilgi

STERNBERG, Josef von (1894-1969)

Avusturya asıllı ABD’li sinema yönetmeni. Estetik açıdan kusursuz filmleriyle ün yapmıştır.

29 Mayıs 1894’te Viyana’da doğdu, 22 Aralık 1969’da Hollywood’da öldü. Orta halli Yahudi bir ailenin çocuğuydu. Yedi yaşında ailesiyle birlikte ABD’ye gitti. Sinema sanayiinde çok değişik işlerde çalıştı. 1917’de orduya katıldı ve bir dizi eğitim filmi yaptı. Askerlikten sonra ABD ve Avrupa’da çeşitli yönetmenlerin asistanlığında bulundu. Sonunda 1924’te Hollywood’a yerleşti. Ertesi yıl çok dar bir bütçeyle çektiği The Salvation Hunters’la (“Kurtarıcı Avcılar”) yönetmenliğe başladı. Liman işçilerinin yaşamını gerçekçi bir biçimde betimleyen film Sternberg’in de yetenekli bir yönetmen olarak Holly-wood’da tanınmasına yol açtı.

Sternberg’in bundan sonra çevirmeye giriştiği filmler ya yapımcı şirketle anlaşamaması yüzünden yarıda kaldı ya da fazla karmaşık bulunduğu için gösterime çıkarılmadı. Ancak 1927’de Paramount şirketi için çektiği Underworld (“Yeraltı Dünyası”) ile başarıya ulaştı. Gangsterlerin dünyasına ilk kez ciddi bir biçimde eğilen film, görüntüleri ve ince ilişkilere dayalı öyküsüyle, Sternberg’in kişisel üslubunun damgasını taşıyordu. Sternberg bu arada bir yapımcının önerisiyle, sinema piyasasında daha iyi iş olanağı sağlayacağını düşünerek soyadının başına “von” soyluluk unvanını ekledi.

Sternberg 1930’da, ünlü Alman stüdyosu UFA’ nın ilk sesli filmi Der blaue Engel’ı (Mavi Melek) yönetmek için Almanya’ya gitti. Filmin baş kadın oyuncusu olarak Marlene Dietrich’i seçti. Yapıt sinemada erotizmin klasiklerinden biri oldu, çok büyük bir ticari başarı kazandı. Filmde kaba cinselliği, yüz fiziği ve oyunuyla etkili bir biçimde perdeye yansıtan Dietrich, film çevirmek için Sternberg’in ardından ABD’ye gitti. Sternberg’in Hollywood’da onunla birlikte yaptığı sonraki altı film, sinemada bir Dietrich mitosu yarattığı gibi, kendi sanatının da en parlak dönemini oluşturdu. Bu filmler kalabalık sahnelerdeki canlı ve görkemli havalarıyla Sternberg’in, sonraki birçok yönetmeni etkileyen üslubunun en olgun örnekleriydi.

Dietrich’li filmlerinden sonra önemsiz birkaç yapıma daha imzasını atan Sternberg 1937’de İngiltere’ye gitti. Burada Robert Graves’in tarihsel romanından uyarladığı I, Cladius’a (“Ben Cladius”) başladıysa da filmi tamamlayamadı. 1960’ların sonunda BBC televizyonu bu filmin çekimi üzerine, özgün filmden bölümler de içeren bir belgesel hazırlayacak, bu bölümleri izleyen eleştirmenler ise /, Cladius’un yalnız Sternberg’in en iyi çalışmalarından biri değil, aynı zamanda sinemanın da en gösterişli tasarılarından biri olduğu kanısında birleşeceklerdi.

Sternberg 1938’de Hollywood’a döndü. Bundan sonraki filmlerinde yapımcı şirketlerle sürekli anlaşmazlıklara düştü, eski yapıtlarının düzeyine ulaşamadı. 1950’lerin ortalarında yönetmenliği bıraktı. Zamanının film şenliklerine katılarak ve çeşitli sinema okullarında konferanslar vererek geçirdi. 1965’te yaşam öyküsünü anlattığı Fun in a Chinese Laundry (“Çin Çamaşırhanesinde Curcuna”) adlı kitabını yayımladı. Bundan bir süre sonra da kalp yetmezliğinden öldü.

Kendine özgü giysileriyle ve bencil, kaprisli davranışlarıyla tipik Hollywood yönetmenlerinin sonuncusu olan Sternberg sinemanın sayılı görsel üslup-çularından biridir. Sıradan olmayan öyküleri konu aldığı filmlerinde egzotik kahramanlarını düşsel ortamlarda dolaştırır. Işık ve gölgelerle yaptığı denemelerle dramatik gücü artırmış, alıcıyı, bir ressamın fırçası gibi kullanarak filmlerinin görsel ortamıyla kahramanlarının ruh dünyalarım birleştirmiştir.

• YAPITLAR (başlıca): The Salvatiorı Hunters, 1925, (“Kurtarıcı Avcılar”); The Sea Gull, 1926, (“Martı”); Undermorld, 1927, (“Yeraltı Dünyası”); The Last Com-mand, 1928, (“Son Emir”); The Docks of Nem York, 1928, (“New York Dokları”); Der blaue Angel, 1930, (Mavi Melek); An American Tragedy, 1931, (“Bir Amerikan Trajedisi”); Shanghai Express, 1932, (Şanghay Ekspresi); Blonde Venüs, 1932, (“Sarışın Venüs”); The Scarlet Empress, 1934, (“Kızıl İmparatoriçe”); The Devil is a Woman, 1935, (“Şeytan Kadındır”); Crime and Punişh-ment, 1935, (“Suç ve Ceza”); The Sanghai Gesture, 1941, (Şanghay Harekâtı); Macao, 1952, (Macao); The Saga of Anataban, 1953, (“Anatahan Destanı”). Kitap: Fun in a Chinese Laundry, 1965, (“Çin Çamaşırhanesinde Curcuna”).

• KAYNAKLAR: J.Bayter, The Cinema of Joseph von Sternberg, 1971; H.G.Weinberg, Sternberg, 1967.

Türk ve Dünya Ünlüleri Ansiklopedisi