Edebi Şahsiyetler

Jose Martí Kimdir, Hayatı, Eserleri, Hakkında Bilgi

MARTI, Jose (1853-1895)

Kübalı şair. Ülkesinin ulusal kurtuluş savaşına öncülük etmiştir.

Jose Julı’an Marti y Perez 28 Ocak 1853’te Havana’da doğdu, 19 Mayıs 1895’te Dos Rios’ta öldü. 1869’da İspanyol sömürgecilerine karşı olduğu için altı ay kürek cezasına çarptırıldı. 1871’de cezası sürgüne çevrilince Madrid’e gönderildi. Madrid ve Zaragoza üniversitelerinde hukuk, felsefe ve filoloji öğrenimi gördü. 1873’te yazdığı bir yazıda Küba’nın bağımsızlığını açıkça savundu. 1874’te Latin Amerika ülkelerini dolaştı, özellikle Meksika’da kalarak gazetecilik etti. Dört yıl sonra ülkesinde barış sağlanınca Küba’ya döndü. Aynı yıl bir kez daha tutuklanarak İspanya’ya sürüldü. 1880’de İspanya’dan Kuzey Amerika’ya geçti. Burada göçmen olarak yaşadı. 1882’de karısı Martı’yi orada bırakarak çocuğuyla Küba’ya döndü. Bu olay Martı’yi çok etkiledi. Ismaelillo adlı kitabında bu etkiyi dile getirir. Bundan sonra kendisini tümüyle çalışmalarına verdi. Yirmi yedi cilt tutan tüm yapıtlarını on beş yıl gibi bir sürede yazdı. 1892’de Patria (Vatan) gazetesini çıkarmaya başladı. Aynı yıl kurulan Küba Devrimci Partisi’nin önderliğine seçildi. 1895’te ulusal kurtuluş savaşma çağrı niteliğinde olan Monte Kristo Bildirisi, Martı’nin imzasıyla yayımlandı. Marti 1895’te general Maksimo Gomez’le birlikte gizlice Küba’ya girdi ve Antonio Maceo’nun başlattığı kurtuluş savaşına katıldı. Bu savaşta çarpışırken öldü.

Bolivar, Hidalgo gibi Latin Amerika’nın ulusal kahramanlarıyla birlikte anılan Jose Marti, daha on altı yaşındayken Abdala adlı manzum dramını yayımladı. Bu yapıtında özgürlük, yurtseverlik gibi temaların filizlendiği görülür. 1871’de İspanya’da sürgündeyken yazdığı “El presidio politica en Cuba” (“Küba’da Siyasal Zindanlar”) adlı broşür, Küba’daki siyasal tutukluların içinde bulunduğu koşulları etkili bir üslupla anlatır. 1882’de yayımladığı ilk önemli yapıtı Ismaelillo yalnız Küba değil, tüm Latin Amerika şiirinde yeni bir olay olarak karşılandı. Ayrılık, özellikle oğlundan bir süre ayrı kalmanın verdiği acı, bu şiirlerin başlıca konusudur. Kısa kısa dizelerle yazılmış bu şiirlerde halk edebiyatı kaynağını çağdaş biçimde kullanma çabalan görülür. Jose Maria Here-dia ve Rafael Mendive’nin etkileri de açıktır.

Kuzey Amerika’da kaldığı yıllarda Martı’yi etkileyen önemli olaylar Walt Whitman, Emerson, Long-fellow, Mark Twain gibi yazarlarla tanışmasıdır. Martı bu tanışmanın etkisiyle Walt Whitman’ı Latin Amerika’da tanıtan yazılar yazmıştır. Mani’nin 1880’lerde bir araya getirdiği ve Versos libres (“Özgür Şiirler”) adını verdiği şiirleri ancak 1913’te basılabilmiştir. Gerçekçi (realist) denilebilecek bir anlayıştaki bu şiirlerde, baskıcılara başkaldırı, toplumsal eleştiri ve kişisel konumlar, tutkularla birlikte örülmüştür. Mani bu kitabında şiirdeki tutumunu da belirterek “resmi kalıplar”a karşı “yaşamın bilge içgüdüsü”nü savunmuştur. 1895’te Mahvolan Dostluk adlı otobiyografik bir roman yazmış, aynı yıl Edad de oro (Altın Çağ) adlı bir de çocuk dergisi çıkarmıştır. 1891’de yayımladığı Versos sencillos (“Basit Şiirler”) adlı kitabındaki açık, anlaşılır şiirlerinin çoğu türküleşmiş, Latin Amerika’da halkın ağzında dilden dile dolaşarak yaygınlaşmıştır.

•    YAPITLAR (başlıca): Abdala, 1869; Ismaelillo, 1882; (“Mahvolan Dostluk”), 1895; Versos sencillos, 1891, (“Basit Şiirler”); Versos libres, (ö.s.), 1913, (“Özgür Şiirler”).

Türk ve Dünya Ünlüleri Ansiklopedisi