Sosyoloji
Jon Elster – Ekşi Üzümler
JonElster – Ekşi Üzümler
Rasyonalitenin
Altüst Edilmesi Üzerine Çalışmalar
Altüst Edilmesi Üzerine Çalışmalar
Eylem, kısıtlamalar içinde yapılmış bir seçimin
sonucudur.
sonucudur.
Ekşi Üzümler
Seçimin arkasındaki tercihlerin kısıtlamalar
tarafından biçimlendirilmiş olabileceği düşüncesini yansıtıyor.
tarafından biçimlendirilmiş olabileceği düşüncesini yansıtıyor.
Kişinin kendi ruhunun efendisi olabileceği fikrinde
kibir yatar. (s. 11)
kibir yatar. (s. 11)
…rasyonel davranış failin inanç ve arzularına belli
bir açıdan bağlı olan davranıştır.
bir açıdan bağlı olan davranıştır.
Nedenlerin o eylemin nedenleri olabilmesi için, söz
konusu davranışın failin inançları göz önüne alındığında arzularına ulaşmasının
en iyi yolu olması gerektiği söylenebilir.
konusu davranışın failin inançları göz önüne alındığında arzularına ulaşmasının
en iyi yolu olması gerektiği söylenebilir.
…fail başka birini öldürme yönünde dayanılmaz bir
arzu taşıyorsa ve bunu yapmanın en iyi yolunun o kişiyi simgeleyen bir bebeğe
iğne batırmak olduğuna inanıyorsa, o zaman o bebeğe iğne batırdığında rasyonel
davranmış olur. (s. 15)
arzu taşıyorsa ve bunu yapmanın en iyi yolunun o kişiyi simgeleyen bir bebeğe
iğne batırmak olduğuna inanıyorsa, o zaman o bebeğe iğne batırdığında rasyonel
davranmış olur. (s. 15)
Bir dağcı iple kendisine bağlı olan başka bir adamı
taşımanın getirdiği ağırlıktan ve tehlikeden kurtulmak isteyebilir. İpi
bırakarak kendisini bu ağırlık ve tehlikeden kurtaracağının farkında olabilir.
Bu inanç ve istek sinirlerini o derece bozabilir ki, ipi birden bırakmasına
sebep olabilir. Oysa dağcının ipi bırakmayı seçmemiş ve bunu bilerek yapmamış
olması gayet mümkündür. (s. 16)
taşımanın getirdiği ağırlıktan ve tehlikeden kurtulmak isteyebilir. İpi
bırakarak kendisini bu ağırlık ve tehlikeden kurtaracağının farkında olabilir.
Bu inanç ve istek sinirlerini o derece bozabilir ki, ipi birden bırakmasına
sebep olabilir. Oysa dağcının ipi bırakmayı seçmemiş ve bunu bilerek yapmamış
olması gayet mümkündür. (s. 16)
Rasyonel inançlar için gerçekliğin şart olduğunu
söylemek çok fazla şey istemek olur; tutarlılığın yeterli olduğunu söylemek ise
yetersiz talepte bulunmaktır.
söylemek çok fazla şey istemek olur; tutarlılığın yeterli olduğunu söylemek ise
yetersiz talepte bulunmaktır.
…rasyonel arzular için tutarlılık koşulu fazla
zayıf, ahlaki anlamda iyilik koşulu ise fazla güçlüdür. (s. 30)
zayıf, ahlaki anlamda iyilik koşulu ise fazla güçlüdür. (s. 30)
…inanç doğru olmasına rağmen rasyonel olmayabilir,
rasyonel olmasına rağmen doğru olmayabilir. (s. 31)
rasyonel olmasına rağmen doğru olmayabilir. (s. 31)
…tercihlerin mümkün görünene uyum sağlaması… (bu
önemli)
önemli)
Konumsal malların yaygın biçimde arzulanması herkes
için daha az refaha yol açabilir.
için daha az refaha yol açabilir.
…bu mallar kinciliğe de yakından bağlıdır, çünkü başkalarından
daha fazla edinebilmenin bir yolu da başkalarının daha az edinmesini
sağlamaktır. (s. 39)
daha fazla edinebilmenin bir yolu da başkalarının daha az edinmesini
sağlamaktır. (s. 39)
Uyumluluk diğer insanların davranışlarının benim
arzularımın nedenselliğine girdiğini, konformizm ise indirgenemez biçimde
arzularımın amaçlarının betimlemesine girdiğini gösterir. (s. 40)
arzularımın nedenselliğine girdiğini, konformizm ise indirgenemez biçimde
arzularımın amaçlarının betimlemesine girdiğini gösterir. (s. 40)
Siyasetin amacı, oybirliğiyle varılmış rasyonel bir
mutabakat… (s. 54)
mutabakat… (s. 54)
İnsanı insan doğasının tuzaklarından kurtaracak
olan, insanın dünyeviliğidir.
olan, insanın dünyeviliğidir.
Eski Yunanlılar demagoglarca baştan
çıkarılabileceklerinin farkındaydılar. (s. 60)
çıkarılabileceklerinin farkındaydılar. (s. 60)
…çoğunluk
…kendine yakın gördüğü bir azınlık söz konusu
olduğunda çoğunluğu terk edecek konformistlerden oluşuyor olabilir. (s. 61)
olduğunda çoğunluğu terk edecek konformistlerden oluşuyor olabilir. (s. 61)
…şöyle hissettiğimi hatırlıyorum, demekle insan
inanılırlığını kaybeder, Davranışınızda doğal olanı belleğinizden anlatmak çok
zordur. Yapay olanı ya da pozdan ibaret olanı ifade etmek daha kolaydır, çünkü
öyleymiş gibi davranmak için harcanan çaba aynı zamanda o durumu belleğe kaydeder.
(s.74)
inanılırlığını kaybeder, Davranışınızda doğal olanı belleğinizden anlatmak çok
zordur. Yapay olanı ya da pozdan ibaret olanı ifade etmek daha kolaydır, çünkü
öyleymiş gibi davranmak için harcanan çaba aynı zamanda o durumu belleğe kaydeder.
(s.74)
Başka bir insanda bir eğlenme hali yaratmak elbette
mümkündür, ama bunu ona eğlenmesini buyurarak yapamayız. (s. 76)
mümkündür, ama bunu ona eğlenmesini buyurarak yapamayız. (s. 76)
Yüksek kaliteli bir caz doğaçlamasını sürdürmek o
derli zordur ki 78’lik plağın üç dakikalık süresi iş için optimaldir.
derli zordur ki 78’lik plağın üç dakikalık süresi iş için optimaldir.
Kayıt süresi arttıkça özgürlük de artmıştır, o denli
ki aynı derecede yoğun odaklanmanın sürdürülemeyeceği kadar fazla bir
özgürlüktür bu. (s. 107)
ki aynı derecede yoğun odaklanmanın sürdürülemeyeceği kadar fazla bir
özgürlüktür bu. (s. 107)
Kavramsal sanat her zaman o sırada yaratıcılık
sınırları olarak görülenlerin ötesine geçmek zorundadır. (s. 110)
sınırları olarak görülenlerin ötesine geçmek zorundadır. (s. 110)
…sanayileşmeden önce,
Bireyler mümkün olan en iyi dünyada yaşamaktadırlar.
(s. 173)
(s. 173)
İnançlar genellikle duygular tarafından çarpıtılır.
(s. 189)
(s. 189)
Kendini kandırmayı imkânsız kılan,
Paradoksun kökü, kendini kandıranın bilinçli olarak
inançlarından birini kendisinden saklayıp diğerini resmi görüşü olarak ilan
etmesi biçiminde tuhaf bir olayda yatmaktadır. (s. 190)
inançlarından birini kendisinden saklayıp diğerini resmi görüşü olarak ilan
etmesi biçiminde tuhaf bir olayda yatmaktadır. (s. 190)
Yaşamak uğruna, hayatı yaşanır kılanı kaybetmek…
Sour Grapes
Türkçeleştiren: Barış Cezar
Metis Yayınları
Ağustos 2008