filozof/johndunsscotus” 223″ 294″ Duns Scotus

John Duns Scotus, 1265-1308 yılları arasında yaşamış olan İskoç düşünür.

Aristoteles’in mantık ve metafiziğini benimsemekle birlikte, daha çok Augustinusçu gelenek içinde yer alan filozof, İbn Rüşt’e de, Thomasçılığa da karşı çıkmıştır. O, metafizikle teoloji arasında bir ayırım yapmış ve bütün varolanlar arasında bir ayırım yapmış ve bütün varolanlar için ortak olan ilkeleri araştıran metafiziğin Tanrı’yı kavrayamayacağını öne sürmüştür. Ona göre, Tanrı, teolojinin konusuna girer. Scottus’a göre, evrendeki hareket ve değişmenin bir başlatıcısı, evrendeki varlıkların bir ilk hareket ettiricisi olmalıdır ki bu da Tanrı’dır. Tanrı zorunlu varlıktır, birdir, özü itibariyle basittir, özgür bir iradeye sahiptir. Tümeller konusunda, onların öncelikle Tanrı’nın zihnindeki formlar olarak varolduğunu söyleyen Scottus, onların ikinci olarak nenelerde nesnelerin özleri ya da genel doğaları olarak ortaya çıktığını iddia etmiştir. Tümeller, ona göre, nihayet, zihnimizdeki soyut kavramlar olarak varolur. İradeciliği benimseyen Scottus’a göre, Tanrı’yla birleşme hedefine ulaşmada en önemli rolü akıl veya zeka değil irade oynamaktadır.

 

(? -1308) Ortaçağın bir döneminde düşünce yaşamına çok itina göstermiş olan Dominiken ve Fransisken tarikatlarından söz etmiştik. Thomas, Dominiken rahibidir. Fransisken tarikatı Thomas’a karşıdır. Bu tarikat, özellikle Skolastiğin son dönemini temsil etmiştir.

Şimdi Fransisken tarikatının en önemli iki kişiliğinden söz edeceğiz. Bunlardan biri İskoçyalı Duns Scotus’tur. Duns Scotus Thomas’tan esasta ayrılır. Thomas için seyir (temaşa) yaşamının esas olduğunu biliyoruz. Oysa Duns Scotus tam tersine olarak, yaşamın anlamını “fiil ve davranışız, bulur. İşte bu fiil ve davranışa verdiği önemle, bu aksiyona verdiği değer ile Duns Scotus bir bakıma Rönesans’ı hazırlamış olur.

Duns Scotus’a göre, Allah isteyen ve “irade sahibi” bir varlıktır. Allah, evreni kendi özgür iradesinden, iradî bir davranış ile yaratmıştır. Bundan başka, ahlâkî değerler de Allah tarafından yaratılmıştır. Bundan dolayı evreni ve ahlâkı yalnızca akıl ile, yalnızca rasyonalist bir metod ile temellendiremeyiz. “İyi” Allah’ın beğenmiş olduğu şeydir. Fakat başka şeyler de Allah’ın hoşuna gidebilir. Allah’ın, bilgisine akıl erdimediğimiz iradesi, “iyi”yi ve “kötü”yii şimdiki şekilleriyle belirlemiştir. Allah’ın bunu niçin böyle yaptığını soramayız. Bunu yalnızca bir “olay” olarak benimseyip Allah’ın huzurunda eğilmemiz gerekir.

Duns Scotus bu “fiil ve davranış” bir de bireyciliği (individüalizm) bağlamaktadır. Ona göre her birey bir kişiliktir. İnsan ancak dünyaya bir kez gelmiş olan kişiliği ile bir özelliğe sahip olur. O halde reel olan tümel değil, bireydir. Bu “fiil ve davranışı” ve bireyciliği (individüalizm) ile Duns Scotus, Skolastiğin son dönemini hazırlamıştır. Zaten kendisi Skolastiğin parlak dönemi ile son döneminin sınırları üzerinde bulunur.