Tarihi Şahsiyetler

Johannes Hevelius Kimdir, Hayatı, Eserleri, Hakkında Bilgi

HEVELIUS, Johannes (1611-1687)

Alman astronomi bilgini. Ay yüzeyindeki engebeleri ayrıntılı olarak gösteren ilk Ay haritalarını yapmıştır.

28 Ocak 1611’de Polonya’nın Danzig (bugün Gdansk) kentinde doğdu, 28 Ocak 1687’de aynı kentte öldü. Johann Hevel (ya da Lehçe Heweliusza, Hewelcke) olan gerçek adını Latince’ye dönüştürdüğü için Hevelius diye tanınır. Çok varlıklı bir ailenin çocuğuydu. Daha lise yıllarında matematik ve astronomiyle ilgilenmesine karşın, kamu yönetiminde görev almayı amaçlayarak 1630’da Hollanda’daki Leiden Universitesi’nde hukuk öğrenimine başladı. Ardından çeşitli Avrupa ülkelerini dolaşarak astronomi, matematik ve optikteki yeni gelişmeleri izleyen Hevelius, 1634’te Danzig’e döndü ve kent yönetimindeki görevlerini sürdürürken, evinin üst katında kurduğu ve kendi yapımı araçlarla donattığı gözlemevinde zamanının büyük bir bölümünü astronomi gözlemlerine ayırdı. 1679 Eylülü’nde bu yapının büyük bir yangında (bazı kaynaklara göre kundaklanarak) yanması üzerine, iki yıl içinde gözlemevini yeniden kurmayı başardıysa da, gözlem araçlarının ve notlarının çoğu yok olmuştu.

Hevelius’un 1647’de Selenographia adıyla yayımladığı Ay atlası, Ay yüzeyinin o güne değin yapılmış en ayrıntılı haritalarını içerir. Hevelius bu yapıtında, dağ, krater (sirk), deniz ve okyanus terimleriyle tanımladığı Ay’daki yüzey biçimlerine, Alpler, Kafkaslar, Altay Dağlan gibi yeryüzü coğrafyasından alınmış adlar vermişti. Ay’ın Yer’e çok benzer yapıda olduğunu ilk kez gözlemleriyle belgeleyen Galileo’ nun görüşünü de onaylamak üzere seçtiği bu adlardan çoğu bugün de kullanılmaktadır.

İki ciltlik Cometographia adlı yapıtında, o güne değin gözlemlenmiş tüm kuyrukluyıldızlara ilişkin bilgileri derleyerek kendi gözlemlerini ekleyen Hevelius, bu gökcisimlerinin yörüngesini, hareketini, fiziksel yapısını ve ıraklık açısını incelemiş, özellikle Borelli’nin üç yıl kadar önceki gözlem sonuçlarını doğrulayarak kuyrukluyıldız yörüngelerinin parabol biçiminde olduğunu ileri sürmüştür.

Çok usta bir alet yapımcısı olmasına karşın teleskop kullanmaksızm çıplak gözle çok duyarlı gözlemler yapabilen Hevelius’un, bulundukları takımyıldızların alfabetik sıralamasına göre kadirleri, enlem, boylam, açılım ve yükseklikleriyle birlikte 1.564 yıldızı kapsayan zengin kataloğu, kendisine gözlemlerinde de yardımcı olan ikinci karısı tarafından Prodromus astronomide adıyla ölümünden sonra yayımlanmıştır.

•    YAPITLAR (başlıca): Selenographia, 1647, (“Ay Atlası”); Cometographia, 2 cilt, 1668, (“Kuyrukluyıldız Atlası”); Machine coelestis, 2 cilt, 1673-1679, (“Gök Mekaniği”); Uranographia, (ö.s.), 1690, (“Gökyüzü Atlası”); Prodromus astronomiae, (ö.s.), 1690, (“Astronomiye Giriş”).

Türk ve Dünya Ünlüleri Ansiklopedisi