Johann Joachim Winckelmann Kimdir, Hayatı, Eserleri, Hakkında Bilgi

WINCKELMANN, Johann Joachim (1717-1768)

Alman arkeolog, sanat tarihçisi ve düşünür. Klasik arkeolojinin kurucusu olarak kabul edilir.

9 Aralık 1717’de Prusya’da, Stendal’de (bugün DAC’de) doğdu, 6 Haziran 1768’de Trieste’de öldü. Bir ayakkabı tamircisinin oğluydu. Küçük yaşta eski yapıtlara, Yunan diline ve Homeros’un destanlarına ilgi duydu. 1738’den başlayarak Halle Üniversitesi’nde tanrıbilim okudu, 1741-1742 yıllarında Jena Üniversitesi’nde tıp öğrenimi gördü. Bir süre öğretmenlik ettikten sonra 1748’de Dresdeıı yakınındaki Nöthnitz’ de Bünau kontunun kütüphanecisi olarak çalışmaya başladı. 1754’e değin bu görevini sürdürdü, bilim adamları ve sanatçılarla tanıştı ve Yunan sanatı konusundaki bilgisini artırdı. Dresden Galerisi’nin resim koleksiyonunu düzenledi. 1754-1755 yıllarında ressam Adam Friedrich Oeser’in (1717-1799) öğrencisi oldu. Aynı dönemde yayımladığı Yunan sanatı ile ilgili ilk yazıları Avrupa’da yankı uyandırdı. 1754’te Katolik mezhebine geçti, ertesi yıl bir burs alarak Roma’ya gitti. Önce kardinal Archinto’nun, 1758’den sonra da dönemin en ünlü özel Antik yapıt koleksiyonlarından birine sahip olan kardinal Albani’nin kütüphanesinde çalıştı.

Aynı tarihlerde eski Pompei ve Herculaneum kentlerini gezdi. O günlerde kazılar ve buluntular gizli tutulduğundan, bu önemli bir ayrıcalıktı. Ona ayrıca müzelerdeki yapıtları görme izni de verilmişti. 1758’de bir süre Baron Stosch’un değerli taş koleksiyonlarının katalogunu hazırladı.

1760’ta Etrüsk Akademisi üyeliğine seçildi. 1763’te Roma ve çevresindeki yapıtların genel denetçisi ve Vatikan Kütüphanesi yöneticisi oldu. 1764’te ikinci kez Pompei ve Herculaneum’ugezdi,gözlemlerini yayımlaması ve ağır eleştirilerde bulunması Napoli Sarayı’nın öfkesini çekti. 1768’de Dresden, Münih ve Viyana’yı gezdi. İtalya’ya dönüşünde Trieste’de kaldığı otelde, bilinmeyen bir nedenle eski bir suçlu tarafından bıçaklanarak öldürüldü.

Winckelmann 1755’te yayımladığı ilk önemli yapıtı Gedarıken über die Nachahmung der griechisc-hen Werke in der Malerei und Bildhauerkunst’ts. (“Yunan Resim ve Heykel Sanatındaki Yapıtların Taklit Edilmesi Üzerine Düşünceler”), Yunan estetik anlayışının felsefi bir tanımını vermiş, Yunan sanatını yücelterek onu “soylu yalınlık ve sessiz görkemlilik” diye tanımlamıştır. Ayrıca çağdaşı olan düşünür, yazar ve sanat kuramcısı G.E.Lessing’i çok etkileyen ve estetik konusunda bir kitap yazmasına yol açan Laookoon adlı heykel grubunu da betimlemiştir.

Winckelmann’ın iki kez giderek bazı yapıtlarını görebildiği Napoli’nin güneydoğusundaki Pompei ve Herculaneum kentleri, 79’da patlayan Vezüv Yanardağının lav ve kül katmanları altında kalmış, 16.yy sonlarında yeniden bulunmuştu. 1709’da Herculane-um’da kazı yapılmaya başlandı. Bu aynı zamanda dünyadaki ilk arkeolojik kazılardan biriydi. Bir ara duran kazıya 1738’de Napoli Kralı IV.Karl’ın emriyle yeniden başlanmış, 1748’de de Pompei’de kazılara girişilmişti. Temelde eski yapıt ve hazine aramaya yönelik bu kazılar hiçbir sistem ve yönteme dayanmadan yürütülüyor, bulunan yapıtlar da gizli tutuluyordu. Winckelmann, Herculaneum buluntuları üzerine yayımladığı yazılarda bu tutumu eleştirmiş, buraların tanıtılmasını istemiş ve kazıların uzman ellere bırakılması yönünde uyarılar yapmıştır. Gerek bu konuda ortaya koyduğu düşünceler, gerek hazırladığı değerli taş koleksiyonu kataloğu ona “arkeolojinin babası” adının verilmesine yol açmıştır.

Winckelmann’ın başyapıtı sayılan Geschicbte der Kunst des Altertums (“Eski Çağ Sanatı Tarihi”) 1764’te yayımlanmıştır. Winckelmann kitapta Eski Çağ yapıtlarını ilk kez sınıflandırarak bunlar arasındaki üslup farklarına dikkati çekmiş ve tarihsel gelişimlerini inceleyerek sanat tarihine yeni bir bakış açısı getirmiştir. Bu bakımdan çağdaş anlamdaki karşılaştırmalı sanat tarihinin de kurucularından biri olarak kabul edilir.

1767’de yayımlanan son kitabı Monumenti antic-hi inediti’de (“Yayımlanmamış Eski Anıtlar”) Yunan mitolojisinden yararlanarak yapıtların tanımlamalarını daha sağlıklı bir biçimde gerçekleştirmiştir. Tanımladığı yapıtların resimlerini veremediği için bu tanımlamaları “örneksiz” yapmış, ama kendinden sonraki araştırmalara uzun yıllar “örnek” kabul edilen bir yapıt bırakmıştır.

Günümüzde Winckelmann’m Yunan sanatını idealize etmesi eleştirilmektedir. Birçok saptaması da çağdaş sanat tarihinde geçerliğini yitirmiştir. Ancak gerek sanat tarihi ve arkeoloji konularındaki çığır açıcı düşünceleri, gerek edebiyat ve felsefe çalışmaları bu alanlara yaptığı çok değerli katkılar olarak kabul edilmektedir.

•    YAPITLAR: (başlıca): Gedanken über die Nachahmung der griechischen Werke in der Malerei und Bildhauer-kunst, 1755, (“Yunan Resim ve Heykel Sanatındaki Yapıtların Taklit Edilmesi Üzerine Düşünceler”); Anmer-kungen über die Baukunst der alten Tempel zu Girgenti in Sizilien, 1761, (“Sicilya’daki Girgenti Tapınağı’nınYapı Sanatı Üzerine Bilgiler”); Sendschreiben von den hercula-nischen Entdeckungen, 1762, (“Herculaneum Kenti Buluntuları Üzerine Mektup”); Neue Nachrichten von den neuesten herculanischen Entdeckungen, 1764, (“En Yeni Herculaneum Bulguları Üzerine Haberler”); Geschicbte der Kunst des Altertums, 1764, (“Eski Çağ Sanatı Tarihi”); Monumenti anticbi inediti, 2 cilt, 1767, (“Yayımlanmamış Eski Anıtlar”).

•    KAYNAKLAR: H.C.Hatfield, Winckelmann and His German Critics, 1755-1781, 1943; K.Justi, Winckelmann und Seine Zeitgenossen, 3 cilt, 1956, (5.basım); W.Leppman, VZinckelmann, 1970.

Türk ve Dünya Ünlüleri Ansiklopedisi