Johann Georg Hamann Kimdir, Hayatı, Eserleri, Hakkında Bilgi

HAMANN, Johann Georg (1730-1788)

Alman, düşünür. Aydınlanma’nın usçu düşüncesine karşı, inan-us ve deneyin birliğini savunmuştur.

27 Ağustos 1730’da Königsberg’de (bugün Rusya’da Kaliningrad) doğdu, 21 Haziran 1788’de Münster’de öldü, Königsberg’de dinbilim hukuk ve felsefe öğrenimi yaptı. Öğrenimini bitirdikten sonra bir süre özel öğretmen olarak geçimini sağladı. Daha sonra bir dostunun ticaret işlerini yürütmek için 1758’de Londra’ya gitti. Orada sürdürdüğü bohem yaşamından sonra kendini dine verdi. Incil’le yeniden karşılaşması yaşam anlayışında önemli değişikliklere yol açtı. Königsberg’e dönünce 1763’te toprak işlerine bakan bir devlet dairesinde memur oldu. 1764’te Königsberger Zeitung adlı gazetede çalıştı. 1767’de, dostu olan Kant’ın aracılığıyla girdiği vergi dairesinde sekreterlik yaptı. Ertesi yıl Prusya gümrük depolarının yöneticisi oldu. Ölümünden kısa bir süre önce Münster’e yerleşti.

Kant’ın yakın dostu olan Hamann, onun görüşlerine getirdiği eleştirileri, sağlığında yayımlatmamış-tır. Kant ile yazışmalarından felsefesinin büyük ölçüde Gizemcilik’e dayandığı anlaşılır. Yapıtlarında iğneleyici bir dil kullanan Hamann, özellikle yüzyılın gökbilim verilerine dayanarak yaptığı yorumlamaları yüzünden “Kuzey Bilicisi” olarak da adlandırılır.

Hamann, kimi görüşleri nedeniyle Kant, Hegel, Goethe gibi düşünürlerce ilginç görülür. Ancak, bunun yanı sıra, özellikle dili yüzünden düşüncesinin özüne ulaşmak çok güçtür. Dönemin tanınmış aydın-lanmacı düşünürleriyle dost olmasına karşın onlara en keskin eleştirilerini yöneltmekten çekinmemiştir. Aydınlanma felsefesine karşı çıkışı, bu felsefenin kesinliği, tartışılmaz ussal gerçekliklere dayanması nedeniyledir. Ona göre us, soyutlandığında, gerçeğe ulaşmanın tek yolu olamaz. Ancak inan ve duyumlara dayalı deneyle birlikte düşünülürse anlam kazanır. Bu nedenle Kant’ın yaptığı gibi, “salt us”un gücünden söz etmek yanlıştır. İnsanın kendi varlığı ve öteki nesnelerin varlığı salt deney verilerini değerlendiren us ya da salt usla kanıtlanamaz. Bunlar inan konusudur. İnan, usun ürünü olmadığından, ondan bağımsızdır, onun hükümlerinden etkilenmez.

Hamann’a göre Tanrı, doğada, insanda ve Incil’ de kendini göstermiş, bu yolla yarattıklarına kendini tanıtmıştır. O, isteklerimizin ve düşüncelerimizin tek gerçek konusudur, çünkü her şey tanrısaldır. Us, insana bilgisizliğini bildirmek için verilmiş olmalıdır. Hamann doğal din düşüncesine de karşı çıkarak, Hıristiyanlık’ı savunur.

Usun yetilerini ele alırken, Hume’unkine benzer bir kuşkucu tutum içinde görülen Hamann, G.Bru-no’nun özdeşlik ilkesinden de etkilenmiştir. Ona göre, aydınlanmacı filozoflar, doğanın birleştirdiği varlıkları ayırmaktadırlar. Oysa, inan, us, deney, üst düzeyde düşünülürse bütünü kavramaya yönelik oldukları anlaşılır. Dostu Herder’in dile ilişkin görüşlerini de eleştiren Hamann, dilde insanın buluşu dışında, gizemli öğelerin varlığını savunur. Şiir ona göre, insan soyunun ana dilidir.

Hamann’m yaşadığı çağın usçuluğuna karşı tepkisi, Kierkegaard’da ve genellikle varoluşçuluk üzerinde etkili olmuştur. Bu, Aydınlanma karşısında, Pietizm’in canlanması olarak da anlaşılabilir.

•    YAPITLAR (başlıca): Sokratische Denkwürdigkeiten, 1759, (“Anımsanmaya Değer Sokratesçi Düşünceler”); Die Magi aus Morgenlande, 1760, (“Doğudan Gelen Büyücü”); Kreuzziige des Pbilologen, 1762, (“Dilbilimcinin Haçlı Seferleri”); Philologische Einfâlle und Znıeifel über eine akademische Preisschrift, 1772, (“Akademi Ödülü Alan Bir Yazıya İlişkin Dilbilimsel Kuşku ve Düşünceler”); Dolgatha und Schellimini, 1784; Werke, J.Nadler (der.), 6 cilt, (ö.s.), 1949-1957, (“Yapıtlar”); Briefuıechsel, W.Ziesemer ve A.Henkel (der.), 8 cilt, (ö.s.), 1955, (“Yazışmalar”).

•    KAYNAKLAR: W.Leibrecht, Gott und Mensch bei Johann Georg Hamann, 1958; H.A. Salmony, Johann Georg Hamanns metakritische Philosophie, 1958; M. Seils, Wirklickkeit und Wort bei J.G.Hamann, 1961; R.Unger, J.G. Hamann und die Aufklarung, 1968.

Türk ve Dünya Ünlüleri Ansiklopedisi