Johann Christoph Gottsched Kimdir, Hayatı, Eserleri, Hakkında Bilgi

GOTTSCHED, Johann Christoph (1700-1766)

Alman, yazar ve eleştirmen. Tiyatro alanındaki kuramsal çalışmalarıyla önemli yenilikler getirmiştir.

2 Şubat 1700’de Prusya’da Königsberg yakınlarındaki Judittenkirchen’de doğdu, 12 Aralık 1766’da Leipzig’de öldü. Protestan bir papazın oğluydu. 1744’te Königsberg Üniversitesi’nde dinbilim, sonra felsefe ve edebiyat okudu. Askere gitmemek için 1724 başlarında Leipzig’e yerleşti ve ölümüne değin burada yaşadı. Leipzig Üniversitesi’nde doçent oldu, felsefe ve estetik dersleri verdi. 1730’da edebiyat dalında, 1734’te de mantık ve metafizik konularında profesör oldu.

Alman düşünürü Wolff’un (1679-1724) öğrencisi olan Gottsched onun izinde yürümüştür. Wolff’un, halkın anlayabilmesi için sadeleştirdiği Leibniz öğretisini daha da sadeleştirerek Erste Gründe der gesam-ten Weltweisheit (“Dünya Bilgeliği’nin Temel İlkeleri”) adı altında yayımlamıştır. O günlerin İngiliz dergilerini örnek alarak, insanları ahlak ve düşünce alanında eğitmek, yetkin bir düzeye ulaştırmak amacıyla, kadınlara öğütler veren Die vernünftigen Tadle-rinnen (“Akıl Hocası Kadınlar”) adlı bir dergi yayımlamıştır. Daha sonra bir edebiyat dergisi de çıkarmış ve eleştirinin felsefe temellerine dayanması gerektiğini savunmuştur.

Ancak asıl önemli çalışmaları tiyatro alanındadır. Onun yaşadığı çağda henüz düzenli bir tiyatrosu bulunmayan Almanya’da, gezginci gruplar daha çok siyasal konuları ele alan, kaba saba bir dille yazılmış, düşük düzeyde oyunlar sahneliyorlardı. Gerçi ilk kez 17.yy’da Martin Opitz (1597-1639) sahne dilini düzenlemeye çalışmış, bazı yenilik hareketlerine girişmişti. Ancak çalışmaları kuramsal alanda kalmış, uygulamaya yönelmediği için köklü bir değişiklik getirememişti. Koyu bir Aydınlanma yanlısı olan Gottsched, Opitz’in yazın alanında başlattığı yenilikleri sürdürmüştür. Akılcı tutumuyla, akla ve mantığa uymayan öğeleri edebiyattan temizlemeye girişmiştir. Bu konuda Fransız tiyatrosuna yönelmiş, Corneille, Racine, Moliere gibi Fransız yazarlarını örnek almıştır. Versuch einer kritischen Dichtkunst vor die Deutschen (“Almanlar İçin Eleştirel Bir Edebiyat Çalışması”) adlı, kuramsal yazılarını topladığı kitabında tiyatro yapıtının nasıl yazılması gerektiğine ilişkin kurallar koymuştur. Sanatta yaratıcılığa yer vermemiş, bu kurallara uyan herkesin oyun yazabileceğini savunmuştur.

Komedi anlayışında da yenilikler yapmıştır. Güldürüyü ancak kötü ve gülünç bir olayın taklit edilmesi olarak gördüğü için, soytarı tipinin espirilerine dayanan güldürü anlayışını kabul etmemiş, Alman tiyatrosunda Shakespeare soytarılarının bir benzeri olan Hans Wurst tipini, halkın çok sevmesine karşın, komedilerden atmıştır. Bu çağında eleştirilen davranışlarından biri olmuştur.

Kuramsal çalışmalarının yanı sıra uygulamaya da yönelmiş, 1727’de birlikte turneye çıktığı bir tiyatro grubunun oynaması için Racine ve Moliere’den çeviriler yapmıştır. Ayrıca, kendi koyduğu kuralları uyguladığı Der sterbende Cato (“Ölmekte Olan Cato”) adlı bir oyun da yazmıştır.

•    YAPITLAR (başlıca): Kuramsal: Versuch einer kritischen Dichtkunst vor die Deutschen, 1730, (“ Almanlar İçin Eleştirel Bir Edebiyat Çalışması”); Erste Gründe der gesamten Weltweisheit, 1734, (“Dünya Bilgeliğinin Temel ilkeleri”). Oyun: Der sterbende Cato, 1732, (“Ölmekte Olan Cato”). Antoloji: Deutsche Schaubühne nach den Regeln der alten Griechen und Römer eingerichtet, 1740-1745, (“Eski Yunan ve Romalıların Kurallarına Göre Düzenlenmiş Alman Tiyatrosu”).

•    KAYNAKLAR: G. Aytaç, Yeni Alman Edebiyatı Tarihi, 1983; G.Schimansky, Gotlscheds deutsche Bildungsziele, 1939.

Türk ve Dünya Ünlüleri Ansiklopedisi