Jeremy Bentham Kimdir, Hayatı, Eserleri, Felsefesi, Hakkında Bilgi

BENTHAM, Jeremy (1748-1832)

İngiliz toplumsal reformcu, filozof. “Yararcılık” adı verilen ahlak kuramını ortaya atmıştır.

Londra’da Houndstich’te doğdu, gene orada öldü. Bir hukukçu olan babasının amacı Bentham’m de bu alanda yetişmesi ve yargıçlıkta yükselerek İngiliz Aristokrasisine girmesiydi. Bu nedenle Bentham’ın iyi eğitilmesi için ne gerek varsa yapıldı. Uç yaşındayken tarih okuyordu. Ülkenin en seçkin okullarında, Londra’daki Westminster School’da ve Oxford’daki Queen’s College’da öğrenim gördü. Babasının beklentilerinin tersine Bentham buralarda sürdürülen dinsel baskıdan, klasik eğitim düzeninden, kurallar ve kişilerin davranışlarından tiksindi. 1766’da Londra’da Lincoln’s Inn’e hukuk okumaya gittiğinde İngiliz kurulu düzenini açıkça eleştirmeye başlamıştı. Ertesi yıl baroya yazılmasına karşın yaşamı boyunca uygulamalı hukukla ilgilenmedi. Buna karşılık yoğun bir biçimde izlediği davalar, mahkemeler ve her türlü hukuksal uygulama onu derin düşkırıklığma uğrattı. Bunun sonucu olarak kendini hukuk dizgesini içinde bulunduğu tutarsızlık, karmaşa ve dengesizliklerden kurtarmaya, açık, yalın, fakat hakça bir hukukun ilkelerini saptamaya adadı. Çevresinde birçok tilmiz topladı. Birçok önemli düşünür onun etkisinde kaldı. Baba-oğul Mill’ler, hukukçu John Austin bunlar arasındadır. “Felsefi köktenciler” adı da verilen reformcuların önderi olan Bentham’ın yazı yoluyla pek çok kurumu kınamış ve etkili biçimde eleştirmiş olmasına karşın oldukça utangaç bir kişiliği vardı. Evine kapanır, insan arasına çıkmaz, sözlü tartışmaya hiç girmezdi. Onu görmek için başka ülkelerden gelen ünlüler bile çoğu kez onunla görüşe-memişlerdir. Madame de Stael Ingiltere’ye geldiğinde Bentham’a haber yollamış,“Onunla görüşmeden kimseyi görmem” demiş. Bentham’dan kendisine iletilen yanıt kesin olmuş: “Kimseyi göremeyeceği için üzgünüm”. Belki de uzun bir yaşamın sağladığı bir sonuç olarak, Bentham düşüncelerinin somut uygulamasını görebilmiştir. Eğitim, hukuk, sağlık ve toplumsal güvence konularında savunduğu ilkelerin 19. yy başlarında bir bir yasalaştığına tanık olmuştur.

Bentham’ın amacı tutarlı ve hakça bir hukuk ve yasama dizgesi kurmaktı. Bunu karmaşıklıktan uzak ve sağlam ahlaki temellere oturtmak çabasındaydı. Bu çaba sonucu ortaya attığı ahlak sistemi onun en kalıcı yapıtı olmuştur. “Yararcılık” (Utilitarianism) adını alan bu ahlak kuramı, dağınık düşünler olarak, daha 18. yy’m başlarında, değişik filozoflarca ileri sürülmüştü. Bentham’ın yaptığı, bu düşünleri birleştirerek somut bir formül önermek olmuştur. Onu etkileyen bilgeler arasında Helvetius, Locke, Hume ve Hartley sayılır. Francis Bacon’a hayrandı. Yararcılık konusunda ise Hutcheson ve Priestley’den esinlendiğini söylemiştir.