Sosyoloji
Jean-François Lyotard
Postmodern Sosyal Teori
1924’te Versailles’de doğdu. Felsefe öğretmenliği yaptı.
Bunu izleyen süreçte çeşitli dergilerde yazıları yayınlandı. 1968’te Sorbonne’da
dersler verdi. Paris ve Saint-Denis üniversitelerinde görev yaptı.
Bunu izleyen süreçte çeşitli dergilerde yazıları yayınlandı. 1968’te Sorbonne’da
dersler verdi. Paris ve Saint-Denis üniversitelerinde görev yaptı.
Postmodernizme ilişkin görüşleri çoğunlukla “Postmodern Durum”
adlı kitabında bulunabilir.
adlı kitabında bulunabilir.
Lyotard’a göre postmodern durumu belirleyen temel ölçüt
bilginin konumudur.
bilginin konumudur.
Postmodernizm ve
Bilginin Konumu
Bilginin Konumu
Bilgi üretme ve edinme biçiminin giderek değişmesi
sonucunda, postmodern çağda bilginin satılması için üretildiği ve tüketildiği
görülmektedir. Bilgi kendinde bir amaç olmaktan uzaklaşmakta ve artık kullanım
değerini kaybetmektedir. Bir bakıma bilginin metalaşması durumu ile karşılaşılmaktadır.
sonucunda, postmodern çağda bilginin satılması için üretildiği ve tüketildiği
görülmektedir. Bilgi kendinde bir amaç olmaktan uzaklaşmakta ve artık kullanım
değerini kaybetmektedir. Bir bakıma bilginin metalaşması durumu ile karşılaşılmaktadır.
Bilgisayar teknolojilerinin öğrenilmesiyle birlikte insan
gücünün, seslerin ve görüntülerin dolaşımında gittikçe etkili olacağı
söylenebilir. Bu bir teknolojik dönüşümdür. Bilgisayar
diline ya da diğer dillere çevrilemeyen ve dönüşüme sokulamayan bilgiler bu
süreçte terk edilecektir.
gücünün, seslerin ve görüntülerin dolaşımında gittikçe etkili olacağı
söylenebilir. Bu bir teknolojik dönüşümdür. Bilgisayar
diline ya da diğer dillere çevrilemeyen ve dönüşüme sokulamayan bilgiler bu
süreçte terk edilecektir.
Çok uluslu şirketler bilgisayar teknolojilerinin geliştirilmesiyle
daha da tehditkâr hale gelmiştir. Sahip oldukları bilgi üzerinde kim denetim
kurabilir?
daha da tehditkâr hale gelmiştir. Sahip oldukları bilgi üzerinde kim denetim
kurabilir?
Bilgi teknolojilerindeki dönüşümler devletin büyük şirketlerle
ve sivil toplumla olan ilişkilerini de dönüşüme uğratacaktır.
ve sivil toplumla olan ilişkilerini de dönüşüme uğratacaktır.
Böylece Lyotard, öğrenimin de tıpkı para gibi bir değer
haline geleceğinden söz eder. Artık ayrım bilgi ve cehalet arasında değil
“harcama bilgisi” ile “yatırım bilgisi” arasında yapılacaktır.
haline geleceğinden söz eder. Artık ayrım bilgi ve cehalet arasında değil
“harcama bilgisi” ile “yatırım bilgisi” arasında yapılacaktır.
Dilin Esnekliği ve Büyük
Anlatının Yitimi
Anlatının Yitimi
Avrupa nihilizmi gerçekliği temel koşul alan bilimin kendini
tersyüz edişinden doğmuştur.
tersyüz edişinden doğmuştur.
On dokuzuncu yüzyılın başlarından itibaren bilimsel bilgi meşruiyet
kaybetmeye başlamıştır. Buna ek olarak klasik bilim sınıflaması sorgulanır hale
gelmiştir.
kaybetmeye başlamıştır. Buna ek olarak klasik bilim sınıflaması sorgulanır hale
gelmiştir.
Bilim kendi dil oyununu oynar; diğer dilleri meşrulaştırma
yetisine sahip değildir. Böylelikle bilim söyleminin meşruiyetinin aşınmasıyla
yeni diller eklemlenmeye başlamıştır: makine dili, oyun kuramı, yeni müzikal
notasyonlar, genetik kodların dili gibi. Kimse tüm dilleri bilmemektedir,
evrensel bir üstdil yoktur, modernitenin sistem-özne ilişkisi başarısız olmuştur.
yetisine sahip değildir. Böylelikle bilim söyleminin meşruiyetinin aşınmasıyla
yeni diller eklemlenmeye başlamıştır: makine dili, oyun kuramı, yeni müzikal
notasyonlar, genetik kodların dili gibi. Kimse tüm dilleri bilmemektedir,
evrensel bir üstdil yoktur, modernitenin sistem-özne ilişkisi başarısız olmuştur.
Lyotard bilginin meşrulaşması sorununa dikkat çekerken Wittgenstein’ın
dil oyunları anlayışını geliştirir. Ona göre dil oyununun kuralları yalnızca
kendi içinde belirlenmiştir. Bu yüzden dil oyunlarının çoğulluğunu benimsemek
gerekir. Dil oyunları kendi bakış açısına ve çeşitliliğe de sahiptir.
dil oyunları anlayışını geliştirir. Ona göre dil oyununun kuralları yalnızca
kendi içinde belirlenmiştir. Bu yüzden dil oyunlarının çoğulluğunu benimsemek
gerekir. Dil oyunları kendi bakış açısına ve çeşitliliğe de sahiptir.
Dil oyunları hakkında şu üç gözlemde bulunmak faydalı
olacaktır. Birincisi, bunların kuralları kendi içlerinde meşruluklarını taşımazlar
ama açık ya da örtük bir anlaşmanın nesnesidirler. İkincisi, eğer kurallar
yoksa oyun da yoktur. Hatta bir kuralın son derece küçük tadili bile oyunun
tabiatını değiştirir. Bir hareket ya da ifade, kuralları tatmin etmiyorsa tanımladıkları
oyuna dâhil değildirler. Üçüncü nokta biraz önce söylenilen şey tarafından
önerilmektedir. Her ifade bir oyundaki hareket olarak düşünülmelidir.
olacaktır. Birincisi, bunların kuralları kendi içlerinde meşruluklarını taşımazlar
ama açık ya da örtük bir anlaşmanın nesnesidirler. İkincisi, eğer kurallar
yoksa oyun da yoktur. Hatta bir kuralın son derece küçük tadili bile oyunun
tabiatını değiştirir. Bir hareket ya da ifade, kuralları tatmin etmiyorsa tanımladıkları
oyuna dâhil değildirler. Üçüncü nokta biraz önce söylenilen şey tarafından
önerilmektedir. Her ifade bir oyundaki hareket olarak düşünülmelidir.
Lyotard için dilin esnekliğinin çok önemli olduğundan ve
buna bağlı olarak nesnel bir anlam yapısının olabilirliğini kuşkuyla karşıladığından
bahseder. Dolayısıyla Lyotard için bir metnin yazarı tarafından nasıl anlamlandırıldığı
çok önemli değildir; asıl önemli olan sorun bu metnin diğerleri yani alıcılar tarafından
nasıl anlamlandırıldığıdır. Diğer bir ifade ile sorun metnin nasıl iletildiği
ve ne tür etkileşimlere yol açtığıdır.
buna bağlı olarak nesnel bir anlam yapısının olabilirliğini kuşkuyla karşıladığından
bahseder. Dolayısıyla Lyotard için bir metnin yazarı tarafından nasıl anlamlandırıldığı
çok önemli değildir; asıl önemli olan sorun bu metnin diğerleri yani alıcılar tarafından
nasıl anlamlandırıldığıdır. Diğer bir ifade ile sorun metnin nasıl iletildiği
ve ne tür etkileşimlere yol açtığıdır.
Bilimin dil oyununda, göndericiden söylediğine yönelik kanıt
gösterebilmesi, aksi durumda aynı göndergeyle çelişen ya da çatışan her
bildirimi reddetmesi beklenir. Bilimsel kurallar 19. yy biliminin “doğrulama”
20. yy biliminin ise “yanlışlama” dediği görüşün temelini teşkil ederler. Söz
konusu yeniden üretimin gerçekleşmesini olanaklı kılan ise öğretilerdir.
gösterebilmesi, aksi durumda aynı göndergeyle çelişen ya da çatışan her
bildirimi reddetmesi beklenir. Bilimsel kurallar 19. yy biliminin “doğrulama”
20. yy biliminin ise “yanlışlama” dediği görüşün temelini teşkil ederler. Söz
konusu yeniden üretimin gerçekleşmesini olanaklı kılan ise öğretilerdir.
Eleştiriler
Kellner’e göre Lyotard bize postmodernizm için yeni bir teorik örnek
çerçeve önermemektedir.
çerçeve önermemektedir.
Postmodern Durum kitabı bilginin değişen işlevini göstermede
günümüzde de güncelliğini korumaktadır.
günümüzde de güncelliğini korumaktadır.
Büyük anlatıları terk etmemiz gerek diyen Lyotard’ın kendi
postmodern epistemolojisinde dil oyunlarına başvurmasının sebebi bundan
kaynaklanmaktadır.
postmodern epistemolojisinde dil oyunlarına başvurmasının sebebi bundan
kaynaklanmaktadır.
—
Çağdaş Sosyoloji Kuramları
Editör: Prof.Dr. Aylin Görgün Baran & Prof. Dr. Serap Suğur
Anadolu Üniversitesi, 2012