Jan Baptist van Helmont Kimdir, Hayatı, Eserleri, Hakkında Bilgi

VAN HELMONT, Jan Baptista (1579-1644)

Flaman, hekim ve kimyacı. Tıp ve felsefe öğretilerini çağının kimya bilgileriyle bağdaştırmaya çalışmış, “gaz” kavramının yaratıcısı ve gazlar kimyasının öncüsü olmuştur.

12 Ocak 1579’da (kimi kaynaklara göre 1577’de, yeni takvime göre 1580’de) Brüksel’de doğdu, 30 Aralık 1644’te aynı yerde öldü. Soylu bir ailenin çocuğuydu. 1594’e değin Louvain Üniversitesinde klasik diller, felsefe ve tanrıbilim okuyup, bir süre coğrafyadan hukuka dek çeşitli konuları inceledikten sonra tıp öğreniminde karar kıldı. Ancak, 1599’da tıp diplomasını almasına karşın, çağının tıp öğretilerinin ve tedavi yöntemlerinin yetersizliğine inanarak hem hekimlik yapmaktan vazgeçti, hem de Louvain Üni-versitesi’nin cerrahi profesörlüğü önerisini geri çevirdi. On yıl boyunca Avrupa’nın çeşitli ülkelerini dolaşıp, tıp ve doğabilim incelemeleri yaptıktan sonra, 1609’da zengin ve soylu bir ailenin kızıyla evlenerek Brüksel yakınlarındaki Vilvoorde’ye yerleşen Van Helmont, ölünceye değin, kimya araştırmaları, felsefe ve mistik düşünceyle yoğrulmuş yalnız bir yaşam sürdü. İlk incelemelerinden birinde Cizvitler’in bilim anlayışını eleştirdiği için Engizisyon’un kara listesine alınan ve 1634’te Paracelsus’un “büyücülüğe ve şeytanın gücüne” dayalı tedavi yöntemlerini benimsemek suçuyla yargılanarak uzun yıllar evinde göz hapsinde tutulan Van Helmont’un tüm el yazmaları, vasiyeti üzerine oğlu tarafından derlenerek, ölümünden dört yıl sonra Ortus medicinae (“Tıbbın Doğuşu”) adıyla yayımlanmıştır.

Van Helmont, tüm bilgileri Tanrı’nın insanlara bağışı olarak gören ve gerçeğin ancak Tanrı kayrasıyla kavranabileceğine inanan mistik bir düşünür olmasına karşın, deney ve gözlemi de Tanrı kayrasının bir parçası olarak kabul ettiğinden, bugünkü bilim adamlarının öncüleri sayılan deneyci filozofların değerli bir temsilcisi olmayı başarmıştır. Nitekim, Empedokles ve Aristoteles’in tüm varlıkların temeli, evrenin yapıtaşı olarak kabul ettiği dört öğenin (su, ateş, hava, toprak) sayısını ikiye indirgeyerek, yaşamın yalnızca su ve havadan oluştuğunu kanıtlamak için deneye başvurmuş, tarttığı bir toprak kütlesinin içine söğüt tohumu ekip, beş yıl boyunca yalnız suyla beslediği ağacın ağırlığı 72 kg’a ulaştığı halde topraktaki kütle kaybının ancak 60 gr kadar olduğunu saptamıştır. Ayrıca, Yunanca chaos (kaos) sözcüğünden türettiği gaz teriminin ve kavramının yaratıcısı olan Van Helmont, katiların ve sıvıların yanmasıyla açığa çıkan dumanın, havadan ve su buharından değişik, ayrı bir kimyasal madde olduğunu ilk kez vurgulamış, odun kömürünün yanmasından, şarap ve maden suyunun ısıtılmasından ya da damıtılmış sirke ile kalsiyum karbonatın tepkimesinden elde ettiği birçok gazı, özellikle karbondioksiti ve büyük bir olasılıkla karbonmonoksiti ilk kez tanımlayıp gazlar kimyasının doğuşunu müjdelemiştir. Fizyolojide fermentleşmenin önemini vurgulayarak, vücuttaki her organın çalışmasını denetleyen özel bir ferment bulunduğunu, asit yapısındaki mide özsuyunun sindirimde önemli rol oynadığını belirten ve yaşamı bir kimyasal tepkimeler dizisi olarak gören İatrokimya Okulu’nun öncülerinden olan Van Helmont, nicel ölçüme dayalı deneysel yöntemlerin bilime yerleşmesini sağlayan ilk araştırmacılardan biridir.

• YAPITLAR (başlıca): Ortus medicinae (ö.s.), 1648, (“Tıbbın Doğuşu”).

Türk ve Dünya Ünlüleri Ansiklopedisi