James Beattie kimdir? Hayatı ve eserleri hakkında bilgi
James Beattie kimdir? Hayatı ve eserleri hakkında bilgi: (1735-1803) İskoç filozof ve şair. Kincardine bölgesindeki Laurencekirk’te doğdu. Aberdeen’de öldü. Babası çiftçiydi. Önce doğduğu yerde, sonra da Aberdeen’deki kilise okulunda parasız eğitim gördü. 1760’ta Marischal Koleji’nde ahlak felsefesi dersleri vermeye başladı. Bu dönemde görüşlerinden çok etkilendiği T. Reid ile yakın dostluk kurdu. Berkeley ve Hume felsefesine karşı çıkmakla ün kazanan Beattie, bu çabalarından ötürü kral III. George tarafından bir para ödülüyle onurlandırıldı. Daha sonra Aberdeen’de Latin grameri dersleri vermeye başladı, iki çocuğunun art arda ölümü üzerine yaşamının son yıllarını tek başına ve üzüntüyle geçirdi.
Beattie, bir yanda Locke-Berkeley-Hume üçlüsünde simgeleşen deneyci geleneğe karşı çıkan, öbür yandan da İngiliz ruhbilimciliğinin öncülüğünü yapan İskoçya Okulu’na bağlıdır.
Beattie’ye göre sağduyunun sağladığı gerçeklerle usun ortaya koyduğu gerçekler arasında önemli bir ayrım vardır. Sağduyununkiler açık-seçiktir, kanıtlamayı gerektirmez. Usun bulduğu gerçekler ise usavurmadan kaynaklanır. Sağduyu eğitim ve alışkanlıkla kazanılmamış, doğal olan ve birdenbire ortaya çıkan bir içgüdüyle gerçeği kavramaya yarayan bir yetidir. Us ise bilinenden yola çıkarak bilinmeyeni anlamaya çalışır. Bu nedenle onun başlıca kavrama yöntemi usavurmadır.
Ahlak konusunda Beattie’nin tutumu Stoacılığın “iyi” ve “ödev”le ilgili yorumlarına dayanır. Ahlakı “doğaya uygun yaşamak-naturam sequi” diye tanımlayan Stoa öğretisini Beattie, “vicdan” kavramıyla uzlaştırmaya çalışmıştır. Ona göre, insan doğasının gerektirdiği biçimde davranılırsa, vicdanın öngördüğü yaşama ilkesi gerçekleştirilir.
Sanat konusunda Aristoteles’in görüşünü benimsemiş, öykünmeye (mimesis) önem vermiştir. Ona göre, bir sanat ürününün başarılı olup olmaması, öykünülen nesneye olan benzerliğiyle orantılıdır. Bu nedenle sanatta, bir “özgün ortaya kovuş” söz konusu değildir. Sanatçının yapacağı iş öykündüğünü en iyi biçimde yansıtmadır.
Beattie’nin felsefeye yaklaşımı Berkeley, Hume ve Descartes’ı eleştirmekle olmuştur. Berkeley’in tinsel, Hume’un evrensel, Descartes’ın köktenci kuşkuculuğunu gerçeği kavramada yetersiz bulan Beattie, daha çok, Reid’in görüşlerinden esinlenmiştir.
Düşüncelerini çok kolay anlaşılan, yer yer şiire yaklaşan bir söyleyişle dile getiren Beattie, İskoçya Okulu’nun gelişmesinde önemli katkıda bulunmuştur. Felsefenin yanı sıra yazınla da ilgilenen düşünürün çağına göre yeni sayılan şiirleri vardır.
YAPITLAR (başlıca):
Kaynak: Türk ve Dünya Ünlüleri Ansiklopedisi, 14. cilt, Anadolu yayıncılık, 1983